Anadolu coğrafyası, bereketli topraklarının yanı sıra İlk Çağ'da birçok uygarlığa da ev sahipliği yağmıştır. Anadolu, Asya kıtasının en batısında yer olmasından dolayı eski zamanlarda 'Küçük Asya' olarak adlandırılmıştır. Anadolu'nun, Anadolu olarka anılmaya başlaması ise Romalılarla beraber olmuştur. Romalılar Anadolu'ya, 'Güneşin doğduğu yer' anlamını taşıyan 'Anatolia' demişlerdir. Anadolu coğrafyası, tarih boyunca birçok istila ve göçe maruz kalmıştır.
ANADOLU UYGARLIKLARI TARİHİ
Üç tarafının denizlerle çevrili olması, Avrupa ve Afrika arasında deniz ve kara yoluyla kolayca bağlantı kurulması, verimli toprağı, olumlu iklim şartları ve bol su kaynaklarına sahip olması nedeniyle Anadolu, adeta uygarlıkların beşiği olmuştur.
Anadolu'daki ilk uygarlık izlerine orta ve doğu Anadolu'daki arkeolojik bulgularda rastlanılmıştır. Anadolu topraklarında yaşamış kaç uygarlık vardır sorusunun yanıtı da yıllar içerisinde yapılan çalışmalara bağlı olarak netlik kazanmıştır. Arkeolojik kazılara ve diğer birçok bilimsel araştırmaya bağlı olarak, İlk Çağ Anadolu medeniyetleri şu şekildedir;
- Hititler
- Hattiler
- Frigler
- Lidyalılar
- İyonyalılar
- Urartular
Anadolu, Doğu ve Batı uygarlıklarının birbirini etkilemesini sağlamış ve gelişm sürecini hızlandırmıştır. Bu kültürel etkileşim, Anadolu uygarlıklarının gelişimini de hızlandırmıştır. Nitekim, İlk Çağ Anadolu medeniyetleri, birbirlerini etkilemelerinin yanı sıra farklı özellikleri ile de birbirlerinden ayrılmaktadır.
İlk Çağ Anadolu uygarlıkları arasında olan Hattiler hakkında çeşitli bilgiler bulunmaktadır. Hattiler nerede kuruldu, kimi etkilemişlerdir ve Hititler arasındaki farkları şu şekildedir;
- Hattiler, MÖ 2500-MÖ 1700 yılları arasında Anadolu'da büyük bir uygarlık oluşturmuşlardır. Hattiler'in göçler neticesinde Anadolu'ya geldikleri kabul edilmektedir.
- Hatti kültürüne ait en önemli eserler ise Alacahöyük'te yer almaktadır. Burada, güneş kursları, altın kupalar ve heykelcikler bulunmaktadır. Bu, Hattiler'in ne kadar gelişmiş bir uygarlık kurduğunu da ortaya koyar.
- Hattiler'in aynı zamanda, Hititlerden önce ilk siyasi birliği kuran uygarlık olduğu düşünülmektedir.
- Hattiler, Hititlerle kaynaşmıştır ve Hatti kültürü, Hitit kültürü içinde yaşamaya devam etmiştir.
- Hititler, inanç ve kültürleri bakımından Hattiler'den oldukça etkilenmiştir.
İlk Çağ Anadolu medeniyetleri arasında en çok öne çıkan ve dikkat çeken Hititler'dir. İşte, Hititler nerede kuruldu ve özellikler neler sorusunun yanıtı;
Anadolu'ya Kafkaslardan geldikleri tahmin edilmektedir.
- Hitit uygarlığı, Kapadokya bölgesinde kurulmuştur.
- Hititler'in başkenti Hattuşaş (Boğazköy)'dür.
- Yönetim sistemi olarak krallığı benimsemişlerdir. Kral hem başkomutan,hem baş yargıç hem de başrahip yetkilerine sahipti.
- Hititler'de asillerden oluşan ve adına 'Pankuş' denilen bir meclis vardı. Bu meclis, kralın yetkilerini kısıtlayabiliyordu.
- Hititlerde kraldan sonra en yetkili kişi, adına Tavananna denilen kraliçeydi.
- Hititler'in çok tanrılı bir din anlayışı olmuştur. Bundan dolayı, Hitit ülkesine "Bin tanrı ili" denirdi.(Hititler kendi tanrılarından başka Ön Asya tanrılarına, Lidyalı ve Yunan tanrılarına da inanırlardı.)
- Hititler, sanat açısından da gelişmiş bir uygarlıktır. Öyle ki, kayaları düzleştirerek, tanrı kabartmaları yapmışlardır. Bunlar, İvriz ve Yazılıkaya Kabartmaları'dır.
- Heykelcilik ve kabartmacılık konusunda bir hayli gelişmişlerdir. "Hitit Güneşi" heykeli meşhurdur.
- Hititler Asurlular tarafından yıkılmıştırlar.
- Çivi yazısının yanında Hiyeroglif (resim yazısı) yazısını kullandılar. Anadolu'da "Tarih Çağlarına" geçen "ilk" uygarlık Hititlerdir.
- Hitit kralları öldükten sonra Tanrılarına hesap vereceklerine inanırlardı. Bu nedenle, dönemlerine ait olayları, başarıları ve başarısızlıkları Anallara (yıllıklara) yazdırırlardı. Bu, tarihte bilinen ilk "Tarih Yazıcılığı" olarak kabul görmektedir.
- Hititler'de, halk genellikle Asiller, Rahipler, Hürler ve Köleler olarak sınıflara ayrılmıştır. Bu sınıflar arasında geçiş olabiliyordu.
- Hititler Suriye toprakları için Mısır ile yaptıkları savaş sonucunda MÖ. 1280'de Kadeş Antlaşmasını imzaladılar.
- Tarihte bilinen ilk "Medeni Kanunu" yaptıkları, cezaların genellikle bedel ödeme esasına dayandığı, kölelere mülkiyet hakkı tanındığı da belirtilmiştir.
- Frigler, Sakarya nehri çevresinde yıllarında devlet kurdular.
- Frigler'in bilinen ilk kralı Gordias'dır.
- Frigler'in başkenti ise Gordion'dur.
- Midas, bu uygarlığın en önemli dini merkezidir.
- Ekonomilerinin temelini tarım oluşturmaktadır.
- Kibele adı verilen bereket tanrıçaları var.
- Frigler, tarım ile ilgili çok sert ve keskin kanunlar yapmışlardır. Öyle ki, bir öküz kesen veya saban kıran ölüm cezası alıyordu
- İlk hayvan hikâyelerini (Fabllar) Frigler yazmıştır.
- Bu uygarlık, dokumacılıkta ileri bir hayli gelişmiştir.
- Frigyalılar Tapetes adı verilen halı ve kilimleri ile ünlüdürler.
- Frigler, Kimmerler tarafından yıkılmıştır.
- Friglerden günümüze kalan en önemli eser Kral Midas'ın Mezarıdır.
Tarihte bilinen ilk parayı kullanmalarından dolayı, Lidyalılar da İlk Çağ Anadolu uygarlıkları arasında önemli bir yer edinmektedir.
- Lidyalılar, Gediz ve Menderes ırmakları arasındaki bölgede Kral Giges tarafından kurulmuştur.
- Lidyalılar'ın başkenti Sardes(Sard)'dır.
- Tarihte bilinen ilk parayı Lidyalılar kullanmıştır ve bu ticaretin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır.
- Lidyalılar, Efes'ten başlayıp, Sus'a kadar giden Kral Yolunu inşa etmişlerdir.
- Bu uygarlık, feodal bir toprak sistemi uygulamıştır. Halk sınıflara ayrılmış vaziyetteydi..
- Lidyalılar, altın işlemeciliğinde oldukça gelişmiştir.
- Lidyalıların kısa zamanda yıkılmasının nedeni, ordularının paralı askerlerden oluşmasıdır. Çünkü , milli bir ordu kurmayı başaramadılar
- Lidyalılar, Persler tarafından yıkılmıştır.
- İzmir'den Büyük Menderes Nehri arasına kadar olan bölgeye İyonya denir.
- Yunanistan'dan gelen Akalar, bu bölgeye gelerek şehir (polis) devletleri kurmuşlardır.
- En önemli şehir devletleri; Efes, Milet, Foça ve İzmir'dir. İyonya'da aslan bir siyasi birlik kurulamamıştır. Buna karşın, olağanüstü hallerde "Tiran" adı verilen bir kralın etrafında birleştikleri bilgisine ulaşılmıştır
- Bulunduğu konum nedeniyle deniz ticaretinde gelişerek Akdeniz ve Karadeniz'de koloniler oluşturmuşlardır.
- İyonyalılar'ın dini inançlarına göre, tanrılar insan gibidir.
- İyonyalılar'ın en büyük tanrıları Zeus ve karısı Hera'dır.
- Bilim ve sanatta oldukça gelişmişlerdir. Öyle ki, en önemli bilim adamları matematikte Tales ve Pisagor, tarihte Heredot, tıpta Hipokrat, felsefede Diojen'dir
- İyon edebiyatının en önemli eseri Homeros'un İlyada ve Odesa destanıdır
- Efes'teki Artemis Tapınağı ve Sisam'daki Hera Tapınağı, İyonyalılar'ın bizlere bıraktığı en önemli sanat eserleridir.
- Urartular, Van Gölü ve çevresinde Huriler tarafından kurulmuştur.
- Urartular'ın başkenti Tuşpa'dır.
- Urartularda kral, ülkeyi savaş tanrısı Haldi adına yönetirdi.
- Bu uygarlık, tarım ve hayvancılıkla uğraşmıştır.
- Urartular'un bulunduğu coğrafya, sık ormanlarla kaplıydı. Bu nedenle sürekli istilaya uğradılar.
- Urartular, kaleleri ve su kanalları ile tanınmıştır.
- Urartular'ın dini inançlarında, ölümden sonra hayat vardır. Bundan dolayı, mezarlarını ev ve oda biçiminde yapıp içine çeşitli eşyalar koymuşlardır.
- Maden işlemeciliği, kaya oymacılığı ve kabartma sanatlarında bir hayli gelişmişlerdir.
- Urartular'a Medler son vermiştir.
- Toprakkale, Çavuştepe, Patnos ve Kayalıdere kaleleri bu dönemden kalma önemli eserlerdir.
