Yeni bir dil öğrenmek istediğiniz zaman, o dile dair ne kadar çok kelime bilirseniz bilin eğer dilin temel dilbilgisi kurallarına hakim değilseniz öğrenme süreciniz çok zor ilerleyecektir. Bunun yanında duyduğunuz cümlelerdeki kelimeleri anlasanız da sıra cümle kurmaya geldiği zaman cümle kuramadığınızı fark edeceksiniz. Dilbilgisi kurallarını bilmek en temelde cümle kurabilmenin önkoşuludur.
Henüz ilkokuldayken Türkçe derslerinde öğrenmeye başladığımız anlatım bozuklukları, sözlü anlatımda ya da yazılı anlatımda karşımıza çıkan yanlış kullanımları tarif eder. Anlatım bozukları kelimelerin dizimi ve kullanımından da kaynaklanabilir, mantık ve anlam hatalarından da. Anlatım bozuklukları kendi arasında temel başlıkta incelenir. Bunlar: Bağlaşıklık Hataları ve Bağdaşlık Hataları başlıklarıdır.
Anlatım bozuklukları konu anlatımlarını belli başlıklar altında toplamakta fayda var. Bu konu anlatımlarını destekleyecek örnek cümlelerle anlatım bozukluklarının anlaşılması daha kolay olacaktır. İşte anlatım bozuklukları örnekleri...
Özne eksikliğine bağlı anlatım bozukluğu: Bileşik cümlelerde, bağlı cümlelerde ve sıralı cümlelerde görülen bu anlatım bozukluğunda cümlenin ana yargısı cümlenin ana öznesi ile uyuşmazsa o cümlede özne eksikliğine bağlı anlatım bozukluğu var demektir.
Özneye bağlı anlatım bozuklukları örnek cümleler
Okulun tadilatı sene başında bitecek ve eğitime açılacak. ( ve bağlacından sonra bir özne (okul) daha olması gerekir)
Yüklem eksikliğine bağlı anlatım bozukluğu: Sıralı cümlelerde ve bağlı cümlelerde karşılaşılır. Cümledeki yüklem birden fazla özne için yetersiz kalır.
Yükleme bağlı anlatım bozuklukları örnek cümleler
Ben kendi kitabımı, siz kendi kitaplarınızı okuyun. (virgülden sonra yüklem gerekir (okuyayım))
Özne-yüklem uyumsuzluğuna bağlı anlatım bozukluğu: Bu anlatım bozukluğu gerek tekillik - çoğulluk bakımından gerekse olumluluk - olumsuzluk bakımından oluşan anlatım bozukluklarını tanımlar. Özne tekilse yüklem de tekil olmalıdır. Özne olumluysa yüklem de olumlu olmalıdır.
Özne-yüklem uyumsuzluğuna bağlı anlatım bozuklukları örnek cümleler
Öğrenciler sınavlara katıldılar. (Çoğul-çoğul)
Kırık masalar salonu doldurdu. (Çoğul-tekil)
Nesne eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğu: Geçişli cümlelerde ya da geçişsiz cümlelerde herhangi bir yargı içeren cümlelerde karşımıza çıkar.
Nesne eksikliğine bağlı anlatım bozuklukları örnek cümleler
Seni Allah affetse bile ben affetmem (bile kelimesinden sonra seni nesnesi gelmeli)
Dolaylı tümleç eksikliğine bağlı anlatım bozuklukları: Sıralı cümlelerde, birleşik cümlelerde, geçişli ya da geçişsiz yargı içeren cümlelerde rastlanır.
Dolaylı tümleç eksikliğine bağlı anlatım bozuklukları örnek cümleler
Tarladan domatesleri toplamak ve salçasının içine katmak istedi. (ve bağlacından sonra domatesleri kelimesi gelmeli)
Zarf tümleci eksikliğine bağlı olarak meydana gelen anlatım bozukluğu: Sıralı cümlelerde karşılaşırız.
Zarf tümleci eksikliğine bağlı anlatım bozuklukları örnek cümleler
Apartmandaki çocuklara her gün börek getirir, severdi. (virgünden sonra çocukları ya da onları kelimesi gelmeli)
Ek-fiil eksikliğine bağlı anlatım bozuklukları: Dil bilgisi kuralları içinde ek-fiil olarak bilinen -idi, -imiş, ise ve -dir eklerinin eksikliği durumunda görülen anlatım bozukluklarıdır.
Ek-fiil eksikliğine bağlı anlatım bozuklukları örnek cümleler
Balıklar taze ama yeterince büyük değildi. (tazeydi olmalı)
Fiilimsilerin yanlış kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozuklukları: Cümledeki zarf-fiil, isim-fiil ve sıfat-fiillerin hatalı kullanımıyla karşımıza çıkar.
Fiilimsilerin yanlış kullanılmasına bağlı anlatım bozuklukları örnek cümleler
Annesi onun kızartma yemekler ve gazlı içecek içmesini istemiyor. (Yemek içilmez bu yüzden yemesini kelimesi eksik)
Yardımcı fiil hatalarına bağlı anlatım bozuklukları: "etmek" ya da "olmak" gibi yardımcı fiillerin hatalı kullanılmasıyla meydana gelir.
Yardımcı fiil hatalarına bağlı anlatım bozuklukları örnek cümleler
İyi olmak (iyileşmek)
Koşul eki hatalarına bağlı anlatım bozuklukları: Cümle içinde koşul eki ve koşul sözcüğü birlikte kullanılırsa meydana gelir.
Örneğin: Eğer seni sevseydim söylerdim (-se eki de eğer kelimesi de koşul barındırır)
Fiil çatısı uyumsuzluklarına bağlı anlatım bozuklukları: Fiillerin etken çatılı ya da edilgen çatılı olmaları bakımından yaşanan uyumsuzluklarla meydana gelir.
Tamlama hatalarına bağlı anlatım bozuklukları: İsim tamlamalarının ve sıfat tamlamalarının yanlışlığından kaynaklanır.
Eklerin hatalı kullanımına bağlı anlatım bozuklukları: Kelimelerin yazımından kaynaklanan hatalarla karşımıza çıkar.
Bağlaçların hatalı kullanımına bağlı anlatım bozuklukları: Bağlaçların doğru anlamlarıyla kullanılmamaları durumunda karşımıza çıkar.
Gereksiz sözcük kullanımına bağlı anlatım bozuklukları: Eş anlamlı ya da aynı anlama gelecek sözcüklerin bir arada kullanılmasıyla meydana gelir.
Sözcüğün yanlış yerde kullanımına bağlı anlatım bozuklukları: Cümle içindeki sözcüklerin sıralaması yanlış olursa karşımıza çıkan anlatım bozukluğudur.
Örneğin: Dün geceden beri çok midem ağrıyor. (Dün geceden beri midem çok ağrıyor)
Zamir eksikliğinden kaynaklanan belirsizliklerin neden olduğu anlatım bozuklukları: Özellikle belirtili isim tamlamalarında kullanılan onun ve senin zamirlerinin eksikliği durumunda ortaya çıkar.
Karşılaştırma hatalarına bağlı anlatım bozuklukları: Kıyaslama yapılan cümlelerde sözcüklerin hatalı ve eksik kullanımlarıyla ortaya çıkar.
Noktalama işareti hatalarına bağlı anlatım bozuklukları: Noktalama işaretlerinin yanlış yerde kullanılması ya da hiç kullanılmaması durumunda karşılaşılan anlatım bozukluğudur.
Çelişen sözcüklerin bir arada kullanılmasına bağlı anlatım bozuklukları: Anlamca birbirinim zıttı iki kelimesinin bir arada kullanılmasıyla ortaya çıkar.
Yanlış sözcük seçimina bağlı anlatım bozuklukları: Anlamca birbirine benzeyen ama farklı anlamlara sahip olan sözcüklerin birarada kullanılmasıyla ortaya çıkar.
Deyim ve atasözlerinin hatalı kullanımına bağlı anlatım bozuklukları: Deyimlerin ve atasözlerinin kelimelerinin değiştirilmesiyle ortaya çıkar.
Örneğin: Damlaya damlaya deniz olur. (göl olur)
Mantık hatalarına bağlı anlatım bozuklukları: Genelde cümle sıralamasından kaynaklanan hatalar olsa da cümlede asıl olan anlamın çarptırılmasına neden olan bozukluklardır.
