Çapraz Uyak Örnekleri - Çapraz Kafiye Örgüsü Nasıl Olur, Nasıl Bulunur?

Çapraz uyak nedir, şiir bilgisinde biçim konusu başlığı altında ele alacağımız bir konudur. Şiir, duygu, hayal ve düşüncelerin bir sisteme bağlı olarak, çekici bir dil ve uyumlu mısralar içinde aktarılmasıdır. Şiir yazılırken ölçü, ahenk ve uyak önemlidir. Uyak düzeni de kendi içinde düz,sarmal ve çapraz olarak sınıflandırır. Bu durumda, çapraz kafiye şeması nasıl olur çapraz uyak örgüsü örnekleri ile anlaşılabilir. Çapraz uyak örnekleri, özellikle halk edebiyatında geceyle yazılan şiirlerde görülmektedir.

Şiir Bilgisi

Şiir, zengin sembollerle, ritimli sözlerle ve seslerin uyumlu kullanımlarıyla hece ve durak bakımından birbirine denk dizelerle yazılan bir edebi türdür. Şiir yazan kişiye şair denir. Aynı zamanda halk şiiri yazan ve bunu çalıp söyleyene de ozan denir. Şair ve ozan eş anlamlı kullanılmaktadır.

Şiirde her bir satıra dize (mısra) denir. Şiiri yazarken her dizenin başındaki harf, yazım kurallarına uygun olarak büyük harfle başlar. Dört dizelik kümelere kıta (dörtlük) denir. Yine iki dizeden oluşan kümelere de beyit adı verilir. Şiiri, düz yazıdan ayıran ölçü, kafiye, uyak şeması gibi ahenk unsurları vardır.

Çapraz Uyak Nedir?

Çapraz, düz, sarmak uyak kafiye düzeni içinde ele alınır. Kafiye düzeni şiirin biçimsel bir özelliğidir. Kafiye düzeni (örgüsü), dizelerin sonlarına bakılarak çıkarılır. Kafiye örgüsünün, mısraların son seslerindeki düzene göre çeşitleri vardır. Düz, sarmal ve çapraz uyak düzenini açıklayacak olursak:

Düz Uyak: Bir dörtlükte bütün dizelerin ya da ilk üç dizenin veya birinci dizeyle ikinci, üçüncü dizeyle dördüncü dizenin kafiyeli oluşuna düz uyak denir, "aaaa", "aaab", "aabb" gibi.

Sarmal Uyak: Dörtlüğün birinci ve dördüncü dizeleri ile ikinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında kafiyeli olmasına sarma kafiye denir.

............ A

.............B

............ B

............ A

Çapraz Uyak: Dörtlüğün birinci ve üçüncü dizeleri ile ikinci ve dördüncü dizelerinin kendi aralarında kafiyelenmesine çapraz uyak denir.

.............A

............B

............. A

............. B

Çapraz Uyak Örnekleri

Bir garip rüya rengiyle (a)

Uyumuş gibi her şekil (b)

Rüzgârda uçan tüy bile (a)

Benim kadar hafif değil (b)

Kalbim bir çiçektir, gündüzler ölgün (a)

Gelin, gelin, onu açın geceler (b)

Beni yâd edermiş gibi bütün gün (a)

Ötün kulağımda çın çın geceler (b)

(Necip Fazıl)

Gördüler: "Aynada bir gizli cihan…. (a)

Ufku çepçevre ölüm servileri…" (b)

Sandılar doğdu içinden bir an. (a)

O, uzun gözlü, uzun saçlı peri. (a)

(Yahya Kemal Beyatlı)

Şu bakır zirvelerin ardından. (a)

Bir süvari geliyor kan rengi. (b)

Başlıyor şimdi melûl akşamdan. (a)

Son ışıklarla bulutlar cengi…. (b)

(Ahmet Haşim)