Emeviler döneminde yapılan savaşlar neler araştırmalarını yapanlar bu konuyla alakalı doğru bilgilere ulaşmanın yollarını arıyor. Hz. Muhammed'in ölümünden sonra başlayan halifelik dönemiyle yakından ilgisi bulunan Emeviler nerede kuruldu? Emeviler Devleti neden yıkıldı? Emeviler Döneminin özellikleri ve Emeviler devleti kaç yıl iktidarda kaldı gibi soruların cevapları İslamiyet tarihinin kaynaklarında yer alıyor. İşte, detaylar...
Emeviler, isimlerini kurucusu olan Muaviye'nin mensup olduğu Ümeyyeoğulları kabilesinden almıştır. Ümeyyeoğulları kabilesi Cahiliye döneminde Mekke'nin yönetiminde söz sahibi olan güçlü bir ailedir. Askeri anlamda idare yönetiminin de bu ailede olduğu bilinmektedir. Hicret ile birlikte Hz. Muhammed'e biat eden bu aile bulunduğu topraklardaki siyasi gücünü devam ettirmiştir. İslam coğrafyasında maddi gücü temsil eden bu aile zaman zaman diğer aileler ile bazı görevlendirmeler konusunda rekabete girmiştir.
Ümeyyeoğulları soyundan gelmesine rağmen Hz. Osman gibi, Müslümanlığı seçen kişilerin sayısı pek de çok olmamıştır. Hatta bir kısım aile üyeleri insanların Müslümanlığa biat etmemesi konusunda bazı çalışmalar bile yürütmüştür. Hicret sırasındaki fetihler ile bu kabiledeki Müslümanların sayısı hızla artmış olsa da müşriklerin hareketlerini destekleyenlerin sayısı hiç de az olmamıştır.
Müslümanlığa geçiş zamanı olarak geç kalmış olsalar da askeri ve idari güç anlamında tecrübeli olmaları dolayısıyla Hz. Muhammed tarafından çeşitli mevkilere getirilmişlerdir.
Emevi gençleri arasından Hz. Muhammed'in kâtiplik görevi verilen Ebu Süfyan'ın oğlu Muaviye de birçok soydaşı gibi Müslümanlığa Hicret esnasında geçen Emevi gençlerinden birisi olmuştur. Bir süre sonra Dımaşk ve Suriye valiliği gibi önemli görevlere tayin edilmiş, önemli başarılar kazanmıştır.
Yakın akrabası olan Hz. Osman'ın ölümünden Hz. Ali'yi sorumlu tutan Muaviye, Hz. Ali halifelik görevine getirildikten sonra kendisine biat etmemiştir. Hatta bu iki tarafın yanlıları Cemel Vak'ası'ndan hemen sonra Sıffin'de karşı karşıya gelmiş ve yaklaşık üç ay süren bir savaş başlamıştır.
Savaşı kazanamayacağını anlayan Muaviye, Hz. Ali'ye yaptığı teklifle halifenin kendileri tarafından seçilen birer hakemle kararlaştırılması konusunda uzlaşmıştır. Bu konuda Muaviye ile uzlaşan Hz. Ali'nin destekçileri ikiye bölünmüş, savaşın sonlanmasını istemeyen Hariciler grubu ortaya çıkmıştır.
Hakemlerin kararında bir hileyle kendisini halife ilan ettiren Muaviye, Hz. Ali'nin bir Harici tarafından şehid edilmesiyle iyice güçlenmiştir ve İslamiyet açısından bazı önemli yerleşim yerlerini kontrolü altına almıştır.
Hz. Ali'den sonra halifelik görevine getirilen Hz. Hasan'ın Irak ordusuna güvenmemesi ve bazı şartlar karşılığında halifeliği bırakabileceğini söylemesi üzerine 661 yılında İslam dünyasının tamamını kontrolü altına almıştır. Böylece Emevi Devleti kurulmuştur.
Emeviler Devleti'nin kurulmasıyla birlikte İslam tarihinde yeni bir dönem başlamış, hilafet saltanata dönüşmüştür. Muaviye'nin Hz. Hasan'ın biatını alarak başlattığı halifeliği üzerine bir yıl boyunca tüm İslam coğrafyasını kontrolü altına aldı. Muaviye'nin göreve geldikten sonraki en büyük uğraşı Hariciler ve halifeliğin Hz. Ali'nin hakkının olduğunu düşünen iki farklı grup olmuştur. Bu iki grubun da merkezi Irak olduğundan dolayı Muaviye, Irak Bölgesine önem vermiş, buradaki valiliklerin başına yetkili kişileri getirmiştir.
Uzun süredir durmuş olan fetih hareketleri üç cephede birden yeniden başlamıştır.
Bizans üzerine 662 yılından itibaren 42 yeni sefer düzenlenmiştir. İslami dönemdeki ilk İstanbul kuşatmasını karadan ve denizden gerçekleştirmiştir. 670 yılında Kapıdağ Yarımadası'nı ele geçirmiştir.
İkinci cephede Horasan ve Sind taraflarında hakimiyetten çıkan bazı bölgeleri yeniden kontrol altına alarak yeni fetihler gerçekleştirmiştir. Toharistan, Kuhistan ve Semerkant alınarak doğu hükümdarlarından bazıları vergiye bağlanmıştır.
Üçüncü cephede ise bölgeyi yeniden fethederek üs olarak kullanılması amacıyla Kayrevan karargah şehrini kurmuştur.
Muaviye birlikleri sınırlarını Kabil'e kadar genişletmişlerdir. Hindistan bu dönemde vergiye bağlanmıştır.
Emeviler Dönemi'nde hilafetin sahibi olan Muaviye oğlu Yezid'i kendine veliaht tayin etmiştir. Yezid'in bu göreve layık olduğunu göstermek amacıyla da kendisini zaman zaman İstanbul'a sefere göndermiştir. Muaviye'nin 680 yılındaki vefatının ardından Medine dışındaki çoğu şehirde Yezid'e biat edildi. İsyanların başlamasıyla beraber kendisine karşı savaşacağını öğrendiği Hz. Hüseyin'in yolunun Kerbela'da kesilmesi emrini vermiştir. Hz. Hüseyin ve yanındaki binlerce Müslüman zalimce katledildiği Kerbela Olayı İslam tarihinin en büyük faciası olarak anılmaktadır. Bu facia sonrasındaki İslamiyet camiasında meydana gelen büyük ayrılıklar Emevi Devleti'nin yıkılışını başlatan en önemli olay sayılmıştır.
Halkın, Emevi yönetimine duyduğu sempatinin azalması, isyan hareketlerinin yeniden başlamasıyla Emevi Devleti'nin otoritesi neredeyse ilk kez bu kadar derinden sarsılmıştır.
Yezid'in bu isyanları bastırmak amacıyla başlattığı Emevi dönemi savaşlarından biri olan Harre Savaşı'nda Medineliler bozguna uğramıştır. Mekke'ye doğru yönelen ordu yoldayken Yezid'in ölüm haberinin gelmesiyle Dımaşk'a geri çekilmiştir.
Yeni halife belirlenmesi için görüşmeler sürerken Mervan bu karışıklıktan halife olarak çıkmayı başarmıştır.
Hz. Muhammed döneminde İslamiyet'e olan tavırları yüzünden tepki gören Mervan ve ailesi, Hz. Osman döneminde yönetimde söz hakkı bulabilen kişilerdir.
Mervan'ın halife olmasıyla Mercirahit Savaşı'nı kazanarak tahtını güçlendiren Mervan kabile savaşlarının başlamasına da sebep olmuştur. Mısıra'a sefer düzenleyen Mervan bu seferden kısa zaman sonra ise hayatını kaybetmiştir.
Mervan'ın yerine geçen oğlu Abdulmelik Arabistan ve Irak'ı itaat altına almak için çok büyük gayretler sarf etmiştir. Diğer taraftan Hariciler ve Ehl-i Beyt taraftarlarının da isyanları devam ettiğinden devlet içerisi iyice karışık bir hal almaya başlamıştı. Bizans'ın bu karışıklığı fırsat bilmesiyle Bizans üzerinden gelen saldırıların sayısı ve şiddeti de oldukça artmıştı.
Abdulmelik bütün bunlara rağmen Arabistan'ı kontrolü altına almayı başarmıştır. Askeri başarılarına rağmen bu savaşlarda oldukça yıpranan orduya güveninin azalmasından dolayı Bizans'a saldırıların durması karşılığında vergi ödemeyi kabul etmiştir. Saldırıların azalmasıyla bölgesindeki otoritesini iyice güçlendiren Abdulmelik, Emevi saltanatının temellerini yeniden sağlamlaştırmıştır.
İlk İslam parasını bastırmış ve devlet dairelerinde Arapça'nın resmi dil olarak kabul edilmesini sağlamıştır. Emevi Devleti'ni adeta ikinci kez kuran Abdulmelik, vefatından sonra idareyi oğluna bırakırken arkasında çok sağlam bir devlet vardır.
Ülkedeki imar işlerine de büyük önem veren Velid camiiler ve köprüler inşa ettirmiştir. On yıllık hükümdarlığı süresince Emeviler'i döneminin en büyük devleti haline getirmiştir.
Velid'den sonra göreve gelen kardeşi Süleyman kısa göre görevde kalmış bazı askeri başarısızlıklarla sonuçlanan seferlere çıkmıştır. Üç yıl süren hükümdarlığı durgunluğun başlangıcı olarak kabul edilmiştir.
Süleyman'dan sonra göreve aniden getirilen Abdülaziz olmuştur iyi bir dini eğitime sahip olmasıyla tanınmıştır. Daha önceki dönemlerde isyanlarıyla devletin otoritesini sık sık sarsan Hariciler ve Hz. Ali yandaşlarıyla daha ılımlı bir siyaset yürütmüştür. Halk tarafından sevilmeyen vali ve yöneticileri görevden alarak yerine daha yetkin kimseleri getirmiştir. Devletin kuruluşundan o güne kadar haksız vergi alındığı düşünülen Arap Müslümanlardan alınan vergileri kaldırararak tüm Müslümanların eşitliğini savunmuştur.
Bu dönemde Türklerin İslamlaştırılması gibi çok önemli gelişmeler elde edilmiştir.
Saltanata dönüştüğü düşünülen hilafeti yeniden getirmek isteyen Abdülaziz bu arzusunu gerçekleştiremeden hilafet bir kez daha saltanata dönüşmüş ve yerine 2. Yezid gelmiştir.
Emevi halifelerinden en başarısızı sayılan 2. Yezid devletin otoritesini derinden sarsacak hamleler yapmış, çok sayıda mağlubiyet almıştır. Devlet işlerine verdiği önemin az olması da otoritenin sarsılmasını ve Emevi Devleti'nin yıkılmasını da hızlandırmıştır.
2. Yezid'in yerine geçen Hişam 20 yıl kadar halifelik görevini üstlenmiştir. Bir kez daha Emevi döneminin yükseldiği bu dönemin sonuna doğru devletin temelleri yeniden sarsılmaya başlamıştır. Türklerle şiddetli savaşların yapıldığı bu dönemde Bizans saldırıları da yeniden hızlanmıştır. Yaşanan tüm olumsuzluklara rağmen Hişam büyük ölçüde istikrarını korumuştur. Vefatının ardından ise Emevi topraklarında tam bir kargaşa hakim olmuştur.
Saltanat sistemiyle hakimi sürekli değişen Emevi Devleti hakimiyeti Hişam'ın ardından oğlu olan 2. Velid'in yönetimi altına girmiştir. 2.Velid sadece Abbasi ve Haricilerin değil Emevi ailesinden de pek çok kişinin muhalefettiyle karşılaşan bir hükümdar olmuştur.
Bu olay Emevi ailesinin ilk kez kendi içerisinde parçalanması olarak kayıtlara geçmiştir.
Bu hoşnutsuzluğun giderek artması sebebiyle 3. Yezid, 2. Velid'e karşı bir isyan başlatarak ölümüne sebep olmuştur ve tahta çıkmıştır. Tahta çıkmasının üzerinden çok kısa zaman sonra vefat eden 3. Yezid, yerini kardeşi İbrahim'e bırakmıştır.
İbrahim tahta çıktığı zaman devletin iç içleri epey karışık olduğundan isyanları bastırmakta oldukça güçlük çekmektedir. Kendisinin halifeliğini tanımayan Azerbaycan Valisi 2. Mervan, ordusuyla beraber Suriye üzerine doğru harekete geçmiştir. Görevde olduğu süre boyunca başarılı seferler yapıp zaferler elde eden 2. Mervan kendini halife ilan etmiştir.
2. Mervan tahta çıktığı sırada Emevi ailesi iyice paylaşmış, tahtın yeni sahibi olmak isteyen kimseler tarafından sürekli yeni ayaklanmaların propagandaları yapılmaya başlanmıştı. Emevi Saltanatı'nın devamını isteyen Suriyeliler 2. Mervan'a karşı isyanların başlamasına sebep olmuşlardır.
2.Mervan devlet topraklarının dört bir yanında başlayan isyanlarla boğuşurken bir kısmında zaferler elde edip bazılarında ordunun askeri olarak yıpranmasına sebep oluyordu. Bu karışıklıklar devam ederken Abbasiler Emeviler'in sonunu getirecek seferlerinin hazırlıklarını yapmışlardır.
Abbasiler önce Horasan ve Fars'ı ele geçirerek ilerleyen Abbasiler 2. Mervan'ın Mısır'a kaçmasının ardından, 2. Mervan'ı orada öldürerek Emevi Devleti'nin tarihteki varlığına son vermişlerdir.
661. yılında Muaviye'nin hilafetiyle kurulan Emevi Devleti, 750 yılında Abbasiler tarafından yıkılarak yaklaşık 90 yıl hüküm sürmüştür.
