Eski İstanbul hakkında yapılan araştırmaların pek çoğu belirli bir bölge üzerine yapılmaktadır. Bugün İstanbul yüzölçümü olarak çok geniş olmasına karşın geçmiş tarihlerde bu durum böyle değildi. Eski İstanbul neresi, hududu neresi ve hangi ilçeler sorularını bilmek İstanbul'u daha yakından tanımayı sağlayacaktır.
Eski İstanbul denilen bölge, bugün Tarihi Yarımada olarak adlandırılan özel bölgedir. Burada M.Ö. 7. Yüzyılda kurulmuş olan bu kadim kentin en eski izleri bulunur. Eski İstanbul bölgesinin kuzeyinde Haliç, doğusunda Boğaz, güneyinde de Marmara denizi bulunur. Avrupa ve Asya'yı birbirine bağlar konumdadır.
Eski İstanbul'a hudut olarak bakılacaksa, karşılaşılan tabloda ilk önce surlar dikkat çekecektir. Eski İstanbul çok sıkı korunan bir yerdi. Bu nedenle tarih boyunca pek çok kez kuşatılsa bile alınamamıştır. Bu şanlı zafer ünlü Osmanlı İmparatoru Fatih Sultan Mehmet'in olmuştur.
Eski İstanbul'un Bizantion ya da Sarayburnu olarak adlandırılan bölümünde saraylar ve soylular yaşamaktaydı. Bizans yani Doğu Roma döneminde Sarayburnu bölgesinde denize çok yakın bir mevkide Bucoleon Sarayı bulunurdu.
Fetihten sonra bu sarayın biraz daha üstüne Topkapı Sarayı inşa edilmiştir. Yine aynı şekilde bu bölgede meşhur bir yapı olan Ayasofya Camii bulunur. Bu yapı Doğu Roma döneminde bir kilise olarak inşa edilmiş ve bu amaçla kullanılmaktaydı.
Biraz Daha Batıya gidildiğinde Sarayburnu ile Konstantin Surları arasında kalan bölgede daha çok halkın yaşadığı alan bulunurdu. Burada meydanlar, pazarlar, sokaklar, evler, dükkanlar ve çeşitli eğlence yerleri bulunurdu. Şehrin kalbi burada yatardı.
Konstantin Surlarının da batısında Theodosius Surları bulunurdu. Bu iki sur arasında kalan bölge daha çok güvenlik amaçlı askeri bir alan olarak kullanılmaktaydı. Burada şehrin güvenliğinden ve asayişinden sorumlu birimler yer alırdı.
Eski İstanbul, kurulduktan sonra zamanla genişlemiş bir şehirdir. Temel olarak bakıldığında bugün Eski İstanbul'a denk gelen ilçeler şu şekildedir: Zeytinburnu, Fatih ve Eyüp.
Fakat daha sonra şehir özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliği altındayken genişlediği için Bayrampaşa, Beyoğlu, Bakırköy, Kadıköy, Üsküdar, Beşiktaş, Sarıyer, Kartal, Beykoz, Çatalca, Adalar gibi ilçeler de Eski İstanbul sayılmaktadır.
Eski İstanbul'un önemli olan tarihi semt ve mahalleleri de aşağıda yer aldığı gibidir.
