Kanuni Esasi Özellikleri ve Maddeleri - Kanun-i Esasi Sonuçları Neler, Hangi Padişah Döneminde Hazırlandı?

Kanun-i Esasi, Osmanlı Devleti'nin ilk anayasası olma özelliğini taşımaktadır. Bu anayasa ile birlikte padişahın yetkileri büyük oranda sınırlandırılmıştır. Seçme ve seçilme hakkı, mülkiyet hakkı, haberleşme özgürlüğü gibi birçok hak, bu anayasa ile birlikte halka tanınmıştır. Bu nedenle Kanun-i Esasi'nin önemi büyüktür.

KANUN-İ ESASİ NEDİR?

Kanun-i Esasi, meşrutiyetin ilan edilmesini sağlayan 1876 yılı Osmanlı Devleti anayasasına verilen isimdir. Kanun-i Esasi ile birlikte, Osmanlı Devleti'nde mutlak monarşi sona ermiştir. Kanun-i Esasi, Avrupa Devletleri anayasalarına benzeyen bir anayasa olup, dönemine göre oldukça yenilikçidir. Bazı kaynaklar Sened-i İttifak'ı, Osmanlı Devleti'nin ilk anayasası olarak kabul etse de, Sened-i İttifak gerçek bir anayasa değildir. Sened-i İttifak, sadece anayasal bir belgedir. Ayrıca ilk anayasal belgedir, lakin anayasa niteliğini haiz değildir. Bu açıdan Kanun-i Esasi, Osmanlı Devleti'nin gerçek anlamda ilk anayasası olma özelliğine sahiptir. Kanun-i Esasi, Osmanlı Devleti'nin ilk ve son gerçek anayasasıdır. Lakin bu anayasa halk oylamasına sunulmadan yürürlüğe girmiştir.

Kanun-i Esasi'nin bir diğer önemi ise, ilk kez seçme ve seçilme hakkını halka tanımasından kaynaklanmaktadır. Bu anayasa ile devletin birçok organı anayasal şekilde düzenlenmiş ve yasama ile yürütme gibi görevlere ayrılmıştır. Osmanlı Devleti'nde Meclis-i Mebusan ve Ayanlar Meclisi isimli iki adet meclis kuruluştur. Lakin padişahın yetkisi yine de çok geniştir, zira padişahın meclisleri açma ve kapama yetkisi yine de bulunmaktadır.

KANUN-İ ESASİ NE ZAMAN İLAN EDİLDİ?

Kanun-i Esasi tarihi 1876'dır. Peki kanuni esasi hangi padişah döneminde ilan edildi? Kanun-i Esasi, 2. Abdülhamit döneminde hazırlanıp, ilan edilmiştir. Kanun-i Esasi, 20 Nisan 1924 yılına kadar yürürlükte kalmıştır. Bunun sebebi ise 1924 anayasasının yürürlüğe girmesidir.

KANUN-İ ESASİ ÖZELLİKLERİ

Kanun-i Esasi'nin tarihimizde yeri oldukça büyüktür. Kanun-i Esasi özelliklerini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür;

• Osmanlı Devleti'nin ilk anayasasıdır,
• Meşrutiyetin ilan edilmesini sağlamıştır,
• Mutlak monarşiyi sona erdirmiştir,
• Halka ilk defa seçme seçilme hakkını tanımıştır,
• 12 bölümden oluşmaktadır,
• 121 maddeden oluşmaktadır,
• Yürütme yetkisi Vekiller Heyeti'ne verilmiştir, bu heyetin başında ise padişah bulunmaktadır,
• 2 adet meclis bulunmaktadır, bunlar Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Ayan'dır. Yasama yetkisi bu meclislere verilmiştir,
• Meclisi açma ve kapama yetkisi padişahındır,
• Meclis seçimleri 4 yılda bir yapılacaktır,
• Kanun teklifi verme yetkisi sadece hükümete aittir,
• Padişaha kanunları veto hakkı tanınmıştır,
• Kanunlar, şeriata uymak zorundadır,
• Hükümetin sorumluluğu sadece padişaha karşıdır.

KANUN-İ ESASİ MADDELERİ

Kanun-i Esasi, 12 bölüm ve toplamda 121 maddeden oluşmaktadır. Kanun-i Esasi, Osmanlı'nın içinde bulunduğu durum gözetildiğinde oldukça modern bir anaysa konumunda kalmaktadır. Kanun-i Esasi maddelerinden önemlileri şunlardır;

• Devletin başkenti İstanbul'dur.
• Devletin resmi dili Türkçedir,
• Devletin resmi dini İslam'dır,
• Kanun-i Esasi ile alınan hiçbir karar İslam'a aykırı olamaz,
• Saltanat ve hilafet, Osmanlı ailesinin en büyük çocuğuna aittir,
• Yasama görevi Ayan Meclisi ve Mebusan Meclisi'ne verilmiştir,
• Kanun teklifini ancak hükümet verebilir,
• Hükümetin sorumluluğu meclise değil, padişaha karşıdır,
• Meclisi açma ve kapama yetkisi padişahındır,
• Meclis-i Mebusan üyeleri 4 yıl süre ile seçilecektir,
• Bakanlar Kurulunun başı, Sadrazamdır,
• Sosyal haklar tanınmıştır,
• Konut dokunulmazlığı ve mülkiyet hakkı gibi haklar garanti altına alınmıştır,
• Padişahın toplum düzenini bozan kişiyi sürgün hakkı vardır,
• İşkence ve eziyet yasaklanmıştır,
• Vergi alımı kanun altına alınmıştır

KANUN-İ ESASİ SONUÇLARI

Kanun-i Esasi'nin sonuçları arasında en önemlisi, Osmanlı Devleti'nde mutlak monarşinin bitmesidir. Bu anayasa ile birlikte Osmanlı Devleti'nde meşruti monarşi dönemi başlamıştır. Yani meşrutiyet ilan edilmiştir. Kanun-i Esasi, cumhuriyet yolunda atılan en önemli adımlar arasında yer almaktadır. Padişahın yetkilerini oldukça sınırlandırarak, 1924 anayasasına yol hazırlamıştır.

KANUN-İ ESASİ DEĞİŞİKLİKLERİ

1909 yılında Kanun-i Esasi'de bazı değişiklikler yapılmıştır. Kanun-i Esasi değişikliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür;

• Bakanlar Kurulu'nun Meclise karşı açıkça sorumlu olduğu kabul edilmiştir. Böylece parlamenter rejimin temeli atılmıştır.
• Padişahın meclisi feshetme yetkisi sınırlandırılmıştır, padişah meclisi ancak Ayan Meclisi'nin onayı ile birlikte ve 3 ay içinde seçim yapılmaması şartı ile feshedebilir hale gelmiştir.
• Padişahın meclisi tek başına dağıtma yetkisi ortadan kaldırılmıştır.
• Padişahın ant içmesi zorunlu hale gelmiştir.
• Padişahın kararlarında başbakan ve ilgili bakanın imzasının bulunması zorunlu olmuştur.
• Padişahın kanunları yayımlama yetkisi elinden alınmıştır.
• Kanun teklifinde padişahın denetimine son verilmiştir.
• Padişahın sürgün yetkisi kaldırılmıştır.
• Basında sansür yasaklanmış ve haberleşme özgürlüğü getirilmiştir.
• Toplanma ve dernek kurma haklarının sınırları değişmiştir.