Merkantilizm Nedir, Nasıl Ortaya Çıkmıştır? Merkantilizm Temel İlkeleri Nelerdir?

Merkantalizm, ülkelerin iç üretimini güçlendirmeyi ve dışa olan bağlılığını azaltmayı hedefleyerek, ekonominin güçlenmesini hedefleyen bir politikadır. Merkantalizm tüm Avrupa'da etksini göstererek, dünya dengelerinin değişmesinde rol oynamıştır. Merkantalist politika neticesinde Avrupa ülkeleri güçlenirken, Osmanlı önemini yavaş yavaş kaybetmiştir. Yani merkantalizm, denge değiştirici bir politika olarak dünya sahnesinde boy göstermiştir.

MERKANTİLİZM NEDİR, NASIL ORTAYA ÇIKMIŞTIR?

Merkantalizm ekonomik bir teori olup, 16. yüzyılda Batı Avrupa'da ortaya çıkmıştır. Merkantalizmin amacı güçlü bir ekonomiye sahip olabilmektedir. Bu amaç doğrultusunda da ihracatı en yüksek düzeye çıkarıp, ithalatı oranını ise minimuma indirmeyi hedeflemektedir. Merkantalizm, bilinen ilk ekonomik düşünce akımıdır. Bu düşünce akımına göre, ekonomik servetin büyüklüğü devletin elindeki ticari değerler ile doğru orantılıdır. Merkantalizme göre dünya üzerindeki servet sabit bir değerdedir. Bu nedenle bir ülkenin zenginleşmesi için, diğerinin fakirleşmesi gerekmektedir. Bu nedenle de merkantalizm akımı dış ticarete ve sömürgeciliğe bağlıdır. Özetle merkantalizm nedir sorusu bu şekilde cevaplanabilmektedir. Peki merkantalizm nasıl ortaya çıkmıştır?

Merkantalizmin ortaya çıkmasında birçok faktör etkili olmuştur. Bu faktörleri; Avrupa'daki siyasi yapının değişmesi, haçlı seferleri, milli devletlerin kurulması, norman akımının başlaması, Orta Çağ'ın sonunda başlayan bilimsel ve teknik gelişmeler, ticaret yollarının değişmesi, paranın kullanımının artması ve ideolojik yapılarda meydana gelen değişimler olarak sıralamak mümkündür. Kısaca dünyanın ticari ve ekonomik yapılarının sarsılması, bu düşünce akımının ortaya çıkmasında etkili olmuştur.

MERKANTİLİZM TEMEL İLKELERİ

15. yüzyılın sonlarından 18. yüzyıla kadar etkisini sürdüren merkantalizmi daha iyi anlamak için onun ilkelerini de bilmek gerekmektedir. Merkantalizm temel ilkeleri şu şekilde sıralanabilmektedir:

• Sömürgecilik ve kolonileşme
• Himayecilik
• Üretimde imalatın üstünlüğü
• Dış ticaret
• Milli ekonomik birlik ve beraberlik

Bunlar haricinde de merkantalizmin esas aldığı ilkeler bulunmaktadır. Zira yukarıda sayılan ilkeleri ana esaslar olarak anlamak gerekmektedir. Bu ana esasların altında da birçok başlık bulunmaktadır. Merkantalizm ilkelerini genel olarak sıralamak gerekir ise;

Milliyetçilik düşüncesi: Merkantalist düşünce için önce milliyetçi bir düşünce gerekmektedir. Bu nedenle merkantalizmin temeli milliyetçiliğe dayanmaktadır.

Kalabalık ve çalışkan nüfus: Merkantalist düşüncenin gerçekleşebilmesi için öncelikle ülkede üretimin artması gerekmektedir. Ülkede üretimin artabilmesi içinde kalabalık ve çalışkan bir toplumun varlığı önem arz etmektedir.

Vergi konulması: Merkantalist düşünce ihracatı arttırarak, ithal mal alımını azaltmayı amaçlamaktadır. Bu sayede de ülke ekonomisinin büyüyeceğini düşünmektedir. Ülke ekonomisine destek olması içinde mal hareketlerinde geçiş ücreti ve vergi koymayı da öngörmüştür.

Köle ticareti gibi yollara başvurulması: Merkantalizm, ucuza çalışacak iş gücünün üretimi arttıracağından bahisle sömürgeciliğin yanı sıra, köle ticaretinin de yaygınlaşması gerektiğini savunmuştur.

Donanma ve denizcilik öneminin artması: Merkantalizm için sömürgecilik oldukça önemlidir. Deniz aşırı yerlerden toprak alınabilmesi içinde donanmanın güçlü olması elzemdir.

MERKANTİLİZM TEMSİLCİLERİ

Merkantilizmin temsilcileri başta Thomas Mun olmak üzere Jean Bodin, Thomas Miles, Montaigne, Antonia Serra ve Jean Baptiste Colbert olarak sıralanabilmektedir. Özellikle Thomas Mun, merkantalizm akımının en başta gelen temsilcisidir. Zira Thomas Mun, yazdığı A Discourse of Trade from England unto the East Indies" ve "England's Treasure by Foreign Trade" isimli iki kitabı ile merkantalist düşüncesinin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur.

MERKANTİLİZM SONUÇLARI

Merkantalizm sonuçları kendisini tüm dünyada göstermiştir. Avrupa ülkeleri milliyetçi bir politika izleyerek, iç güçlenmelerine odaklanmış ve üretimlerini olabildiğine arttırmışlardır. Dışa olan bağlılıklarını minimuma indiren Avrupa ülkeleri, hızla güçlenmeye başlamıştır. Ayrıca sömürgecilik önem kazanmış, tüm Avrupa dünyayı kendi arasında paylaşma yarışına girmiştir. Aslında merkantalizm, Dünya Savaşları'nın başlamasında da bu açıdan etkili olmuştur.

MERKANTİLİZM OSMANLI DEVLETİ'Nİ NASIL ETKİLEMİŞTİR?

Merkantalist düşüncenin Osmanlı Devleti'ni nasıl etkilediği de merak sorusudur.

İlk olarak merkantalizmin Osmanlı Devleti'ni olumlu yönde etkilemediğini söylemek faydalı olacaktır. Zira Osmanlı Devleti, merkantilist politikadan zıt yönde bir politika izlemiştir. Osmanlı Devleti'nin ekonomik politikası oldukça gelenekçi olup; neredeyse tüm Avrupa devletleri ekonomik politikalarında merkantilizmi esas alırken, Osmanlı Devleti geleneksel ekonomi politikalarından ödün vermemiştir.

Merkantalist düşünce ile birlikte Avrupa kıtasında üretim büyük ölçüde artmış ve dolaylı olarak da ithalat azalmıştır. Bu durum da Osmanlı Devleti'nin kendi mallarını gerçek değerinden çok daha ucuza dış ülkelere pazarlamasına neden olmuştur. Benzer şekilde Osmanlı Devleti, dış ülkelerden aldığı malları da daha pahalıya almaya başlamıştır. Üstelik Osmanlı Devleti'nden değerinden ucuza alınan hammaddeler ile üretilen mallar Osmanlı Devleti'ne oldukça pahalıya geri satılmıştır. Bu da 18. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı Devleti'nin ekonomik yapısının bozulmasına neden olmuştur. Görüleceği üzere Osmanlı Devleti üzerinde merkantalizm sonuçları kendisini ağır olarak göstermiştir.