Yay ayraç olarak da geçen parantez işaretinin Türkçede birçok kullanımı bulunmaktadır. Bu kullanımları incelemeden önce parantez işaretinin nasıl bir işaret olduğunu iyi bilmek gerekir. Ayrıca noktalama işaretleri kullanılırken yazım hatasının yapılmaması gerekmektedir. Bu nedenle parantez işareti kullanıldıktan sonra cümle nasıl devam eder? Parantez işareti nerelerde kullanılır, çeşitleri nelerdir? Tarzındaki birçok sorunun cevabından yazımızda bahsettik…
Parantez İşareti
Parantez işaretinin karşılığı Türkçede yay ayraçtır. Parantez işaretinin 3 tane çeşidi bulunmaktadır. Bunlar; yay, köşeli ve süslü parantezlerdir. Öncelikle parantez işareti ''( )'' şeklinde gösterilir. Süslü parantez ise '{ }' şeklinde gösterilir. Bu noktalama işareti ise nadiren karşımıza çıkmaktadır. Genelde kodlama dilinde ve matematikte küme işareti olarak kullanılmaktadır. Parantezi Türkçede görevleri ise şunlardır:
- Eşanlamdaki sözcükler, eş değerdeki tarihler ve rakamlar ayraç içinde gösterilir: İnsan ikrarından (sözünden), hayvan yularından tutulur. / Ormana ulaşmak için 45 mil (75 kilometre) daha gitmelisiniz.
- Cümle içinde, cümlenin yapısı ile doğrudan ilgili olmayan açıklamalar yapılması amacı ile kullanılır. Cümle içinde bir sözcük ya da cümleden sonra yapılması uygun görülen açıklamalar ayraç içine alınır: Frank Capra (1897-1991) Amerikalı bir film yönetmenidir. / Dolmabahçe Sarayı yapılana dek (1853) bütün Osmanlı Padişahları Topkapı Sarayı'nda oturmuştur.
- Alıntılarda, orijinal metinde belirtilmemiş sözcük veya bölümler eklenirken kullanılır: O (Ahmet) bizimle birlikteydi.
- Tiyatro yapıtları ve senaryolarda sahnede yapılacak hareketler ve ek açıklamalar ayraç içinde kullanılır: Ali - (silahını arkasında gizleyerek) Buyrun, nasıl yardımcı olabilirim? / Anahtar nerede? (Kilitte tıkırtılar)
- Bir bilginin şüphe ile karşılanan veya kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır: Onun çok deneyimli (?) bir kişi olduğunu hepimiz biliriz elbette.
Köşeli Parantez
Yay ayracın yanında köşeli parantez de karşımıza çıkabilmektedir. Bu noktalama işaretinin de birçok görevi bulunmaktadır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce (dışarıda) köşeli ayraç kullanılır: Mongolın Ertniy Tüü0 (Arheologiyn Nayruulal) [Mogolistan'ın Eski Tarihi (Arkeolojik Araştırmalar)]
- Kaynak olarak verilen kitap veya makalelerin künyelerine ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kullanılır: Reşat Nuri [Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet, 1922. Server Bedi [Peyami Safa]
- Metin aktarmalarında, çevirilerde ve alıntılarda herhangi bir nedenle bulunmayan; fakat çalışmayı, aktarmayı yapan kişinin sonradan eklediği sözler için kullanılır: "Babam Kağan öldüğünde küçük kardeşim Kültegin ye[di yaşında idi]."
Köşeli Parantez Nasıl Yapılır?
Köşeli parantezin kullanım alanlarından yukarıda bahsetmiştik. Burada ise ''[ ]'' olarak gösterine bu işaretin nasıl bilgisayardan klavye ile hangi tuşlarla yapıldığından bahsedeceğiz. Öncelikle Alt Gr ve 8 tuşuna aynı anda bastığınızda ''['' şeklinde köşeli parantez elde edeceksiniz. Aynı şekilde Alt Gr ve 9 tuşuna aynı anda bastığınızda ise diğer '']'' köşeli parantezi elde edeceksiniz.
