Sasaniler kimdir? Sasani İmparatorluğu kısaca tarihi, kuruluşu ve yıkılışı hakkında bilgiler

Sasaniler, o dönemde var olan pek çok devletin kültürünü etkilemişlerdir. Güçleri ve genişleme hırsları ile günden güne sınırlarını büyütmüş ve yaklaşık dört asır ayakta kalmışlardır. İslam Devleti ile yaptıkları savaşların sonucunda yıkılmışlardır.

SASANİLER KİMDİR?

Son Arşaklı hanedanı kral IV. Artabanus'u yendikten sonra kurulmuş olan Sasani devleti, ilk İslam Devleti ile girdiği savaşı kaybetmesi ile birlikte yıkılmıştır. Sasaniler, Sasani İmparatorluğu'nu İranlıların Memleketi anlamına da gelen İrenşehr sözcüğü ile tanımlamaktadırlar.

Sasaniler Geç İlkçağ da dahil edildiğinde İran'nın en önemli tarihi dönemlerinden birisi olarak kabul edilebilmektedir. Sasani İmparatorluğu Perslerin pek çok başarısına tanıklık etmesinin yanında İran'ın bir İslam toprağı olmasından önceki son imparatorluktur. Sasaniler Roma Medeniyetini de etkileyen kültürel etkileri sınırlarının çok ötesinde olan imparatorluklardan birisidir. Avrupa kıtasında ve Asya kıtasında oluşan ortaçağ sanatında Sasani İmparatorluğu'nun kültürel etkisi görülmektedir.

SASANİ İMPARATORLUĞU NE ZAMAN KURULDU?

Sasaniler, günümüzde var olan İran'ın Persis adı verilen eyaletinin Istakhr şehrinde kurulmuştur. Kurucusu I. Arşedir'dir. I. Arşedir'in babası Babak, başlarda küçük bir şehir olan Kheir'in yöneticisi iken sonradan Bazdangidler'in son kralı Gocihr'i tahttan indirip kendisini hükümdar ilan etmiştir. Sasani ismi ise I. Arşedir'in dedesinin adı olan Sasan isminden gelmektedir.

Babak, o dönemde yerel gücü ele geçirmeye çalışmaktaydı. O sırada Mezopotamya'da ise VI. Vologases ile Arşaklı imparatoru IV. Artabanus arasında hanedan mücadelesi vardı. Bu mücadeleden faydalanan Babak ve büyük oğlu Şapur Persis'e bütün güçlerimi yaymışlardı. Babak 220 yılı civarında öldü ve sonucunda Arşedir ile abisi Şapur arasında bir güç mücadelesi başladı. Şapur'un 222 yılında kardeşi ile katılacağı bir toplantıya giderken çatıdan düşüp öldüğü bilinmektedir.

Hükümdar olan Arşedir, Persis'in güneyine başkenti kaydırıp Firuzabad'da yeni bir başkent kurmuştur. Firuzabad etrafında yüksek dağları olan ve etrafındaki dar geçitlerin sayesinde kolayca korunup desteklenebilen bir şehirdi. Dadabgird şehrinden örnek alındığı düşünülen yüksek ve çember şeklinde olan duvarlar ile de şehrin korunmasını desteklemiştir.

I. Arşedir, Perste egemenliğini kurduktan sonra hızla topraklarını genişletmeye başlamıştır. Genişlemeden rahatsız olan bazı derebeyleri Arşedir'in üzerine girmeyi denedilerse de Arşedir bu savaşlardan zafer ile çıkmıştır. Arşedir şahlar şahı anlamına gelen Şehinşah unvanı ile Tizpon adı verilen şehirde İran hükümdarı olarak taç giydi. Bu taç töreni ile 226 yılında Sasani hakimiyeti başlamış oldu.

SASANİ DEVLETİ NASIL YIKILDI?

Sasani Devleti kurulduktan sonra sınırlarını çok uzun bir süre hızla genişletmeye devam etti. Sasani Devleti'nin kurulduğu zamanlarda Roma İmparatorluğu'nun güçsüzleşmeye başlaması da Sasani Devleti'nin kolayca yükselmesinde en önemli etkenlerden birisidir.

Sasani Devleti hükümdarlarından olan II. Hüsrev, Sasani Devleti'nin eski büyük sınırlarına kavuşma arzusu içindeydi. O dönemde Bizans'ın iç karışıklarla zayıflaması üzerine Sasani Devleti Bizans'a saldırmaya başladı. Çok fazla savaşa girmeleri ve ele geçirme hırsının artışı sonucunda Tisfun şehri fakirleşmeye başladı. Bu fakirleşmenin 7. Yılında, 633'te Arap orduları tarafından yıkıldılar. Sasanileri kim yıktı sorusuna cevap olarak Arap orduları denilebileceği gibi İslam orduları da denilebilmektedir.

SASANİLER HARİTASI

Sasaniler kısa zaman içinde çok büyük bir coğrafyaya yayılmayı başarmışlardır. Yıllar içinde pek çok savaşa katılmış ve pek çok yeri ele geçirmişlerdir.

Bilinene göre Sasani İmparatorluğu'nun sınırları günümüzde var olan Irak, İran, Ermenistan, Afganistan, Azebeycan, Türkiye'nin doğusu, Pakistan, Kafkaslar, Suriye ve Arabistan'ın bir kısmını kapsayacak şekildeydi.

SASANİLERİN YÖNETİM ŞEKLİ

Sasani toplumunda yönetici olan kişiye Şehinşah adı verilmekteydi. Şehinşah olan kişide fer adı verilen ilahi bir güç bulunduğuna inanılmaktaydı. Söylentilere göre bu güç Part hanedanından Sasani Hanedanına geçiş yapmış olan bir güçtü. Sasani Devleti'nin başına geçen her Şehinşah'ın kendisine özel bir tacı bulunmaktaydı. Şehinşah'ın oğulları yani şehzadeler vali olarak illere gönderilerek hem devlet yönetimini öğrenir hem de şehzadelerin yetenekleri ölçülürdü. Sasani devleti dört sınıfa ayrılmıştı. Bu sınıflardan birine mensup bir insanın diğer sınıfa geçmesi mümkün değildi. Sınıflar: Rahipler, askerler, katipler ve halkdı.

Başrahip olan kişiye Mûbed-i Mûbedân adı verilmekteydi. Başrahip yönetimde büyük bir güce sahipti. Şehinşahlara taçlarını başrahipler giydirirdi. Askeri sınıf doğrudan hükümdarın kendisine bağlıydı. Sasani İmparatorluğu'nda Yahudiler yaşadığı kadar Hristiyanlar da vardı. Ancak Bizans İmparatorluğu Hristiyanlığı resmi din olarak kabul ettikten sonra Hristiyanlar Bizans İmparatorluğu'na sempati beslemekle suçlanmış ve zorbalığa maruz kalmışlardır.