Hepimiz aslında gün içerisinde konuşurken ya da çağımız getirisi olarak mesajlaşırken söz sanatları kullanırız. Dolayısıyla söz sanatları nedir? Sorusuna cevap verebilecek durumdayızdır. Fakat daha önce Türk edebiyatında en çok kullanılan edebi sanatlar isimleri ve örnekleri konusunu görmeyen bir kişi bu söz sanatlarını halihazırda kullanıyor olmasına rağmen sınavda cevap veremeyebilir. Peki ya söz sanatları nedir?
Söz Sanatları
Söz sanatları bir olay ya da durumu anlatırken metin üzerinde yapılan anlatım sanatıdır. Buna göre bir metni yazarken yazar çeşitli söz sanatlarından yararlanarak içeriğe çeşitli vurgular katabilir, ya da bazı unsurları olduğundan daha değişik şekillerde aktarabilir. Tüm bunların yer aldığı kümeye de söz sanatları denmektedir.
Söz Sanatları Nedir?
Söz sanatları Türk edebiyatında beş adet olacak şekildedir, bunlar arasında abartma (mübalağa), benzetme (teşbih), kişileştirme (teşhis), karşıtlık (tezat) ve konuşturma (intak) gibi sanatlar yer almaktadır. Bu sayılan söz sanatlarından her biri kendi içerisinde değişik özelliklere sahip olmakta ve kullanıldığında metne farklı bir anlam kazandırmaktadır.
Anlatım tekdüze olduğunda sıradanlık ve sıkıcılık kaçınılmaz olacaktır. Tam da bu nedenle metinlerde söz sanatlarının kullanımı hem akıcılığı arttırması bakımından önemlidir hem de metne sanatsal bir değer katmakta olup yazılan şeyin daha kıymetli hale gelmesini sağlamaktadır.
Edebi Sanatlar
Edebi sanatlar sırasıyla özellikleriyle birlikte aşağıda verilmiştir;
- Abartma (Mübalağa): Abartma unsuru konuşma ve yazma dilinde sıklıkla kullanılan bir unsurdur. Kişi, mübalağa ederken yani bir hususu abartırken aslında olmamış bir şeyden bahsediyordur
- Benzetme (Teşbih): Benzetme sanatı sayesinde anlatımı kuvvetlendirerek sözün etkisini büyütmek mümkündür. Bu nedenle iki veya daha fazla unsurun benzetilmesine benzetme yani teşbih denmektedir. Benzeyen, benzetilen, benzetme yönü ve benzetme edatı bu sözün içinde bulunmaktadır. Benzeyen zayıf, benzetilen kuvvetli unsurdur. Benzetme yönü iki unsurun arasındaki benzetme nedenini nitelerken benzetme edatı da benzetme yaparken kullanılan "gibi ve kadar" gibi edatlardır.
- Kişileştirme (Teşhis): Kişileştirme yapılırken insan olmayan varlıklara insana özgü özellikler yüklenir ve bu da söz sanatları içerisindeki kişileştirmeyi meydana getirir. Hayvan, bitki ve diğer varlıklara kişileştirme sanatında insana özgü özellikler yüklenir ve anlatım kuvvetlendirilmiş olur.
- Konuşturma (İntak): İnsanın haricindeki varlıkları konuşturma sanatına, yani onların ağzından söz söyleme sanatına konuşturma yani intak adı verilir. Buna göre okunulan bir masalda ağaçların konuşması veya günümüz çağındaki başka materyallerin konuşturulması edebi sanatlar arasında konuşturma çerçevesi altında ele alınırlar.
- Karşıtlık (Tezat): Birbirine tamamen zıt yani diğer bir deyişle karşıt olan durum, fikir veya kavramların bir arada kullanılması adına karşıtlık (zıtlık) adı verilmektedir.
Edebi Sanat Örnekleri
- Abartma (Mübalağa) Örneği: Poşetleri taşımaktan çok yorulmuş bir kişi "poşetleri taşımaktan kolum koptu" diyorsa veya bir arkadaşını bekleyen kişi arkadaşı geldiğinde ona "sabahtan beri seni bekliyorum" şeklinde bir cümle kurarsa, bu mübalağa etmek yani abartmaktır.
- Benzetme (Teşbih) Örneği: İstiklal marşımızda yer alan "kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım" mısralarında "kükremiş sel gibiyim" derken benzetme yapılmaktadır.
- Kişileştirme (Teşhis) Örneği: "güneş bulutların ardından kendini göstermek için olanca gücüyle çabalıyor, fakat yoğun ve kara bulutlar güneşin ortaya çıkmasına bir türlü izin vermiyordu" derken burada güneşe insani bir özellik olan çabalama misyonu yüklenmiş, bulutlara da izin vermemeleri dolayısıyla kendisine değil de insana ait olan bir özellik yüklenmiştir.
- Konuşturma (İntak) Örneği: "Tilki, tavşana yaklaştı ve bu bölgenin onun olduğunu söyledi. Tavşan gitmeyeceğini ısrarla söyleyince tilki ve tavşan kavgaya tutuştular. Tilki çok hızlı olmasına rağmen küçük yapısı sayesinde tavşan ondan kolayca kaçıyordu" cümlesinde tilkinin de tavşanın da konuşması insani bir özellik olmasına rağmen hayvanlara yüklenmiştir. Bu da söz sanatları içerisinde bulunan konuşturmaya iyi bir örnektir.
- Karşıtlık (Tezat) Örneği: "gece gündüz çalışmaktan bitap düşmüştüm." Cümlesinde birbirinin tam zıttı gece ve gündüz aynı cümlede olduğundan dolayı cümlede bir karşıtlık (tezat) durumu söz konusudur.
