Türkler, ilk çağlardan Orta Çağ'ın sonlarına kadar Orta Asya'dan Hindistan, Uzak Doğu, Orta Doğu, Balkanlar ve Orta Avrupa bölgelerinde istila ve göçler yaparak geçici ve sürekli devletler, imparatorluklar ve yurtlar kurdular. Farklı isimlere sahip olan bu devletler, bir tek millet ve devletin Türk Devleti ve milletinin devamıydılar. İşte bilinen ilk Türk devletleri ve ortak özellikleri…
BİLİNEN İLK TÜRK DEVLETLERİ
ASYA HUN İMPARATORLUĞU
- Orta Asya'da kurulan ilk Türk devleti Asya Hun Devleti'dir.
- M.Ö 58'de iç çarpışmalar meydana gelmiştir.
- Türk devlet geleneğinin temeli kurulmuştur.
- 48'de Kuzey-Güney olmak üzere ikiye ayrıldı.
- 150'de ide Kuzey Hunlar Batı'ya göç etti
- 216'da Güney Hunlar Çin hâkimiyetine girdi.
GÖKTÜRK İMPARATORLUĞU
- Türk adı ile kurulan ilk devlettir.
- Avarların yıkılmasının sonucu Bumin Kağan tarafından kuruldu.
- 582'de Doğu – Batı olarak 2'ye ayrıldı.
- 630'da Doğu, 659'da Batı Göktürk Çin hâkimiyetine girdi.
UYGUR DEVLETİ
- İlk yerleşik Türk Devletidir.
- Gök tanrı inancı ve Uzakdoğu dinleri de yayılmıştır.
- 745'te Kutluğ Bilge Kül Kağan tarafından kuruldu.
- Talas savaşının ardından İslamiyet ile tanıştılar.
- 18 harfli Uygur alfabesini kullandılar.
- Yağma, Karluk, Çiğil İslamiyet'i kabul eden ilk Türk boyları olarak bilinmektedir.
- Kırgızlar tarafından yıkılmıştır.
Yukarıdaki devletlerin ortak özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkün;
- Orta Asya'da kurulmuşlardır.
- Hepsi Türk'tür.
- Göktanrı dinine inanmışlardır.
KIRGIZLAR
- Günümüze ulaşan "Manas" destanı tarihi belge niteliği taşımaktadır.
- 840'ta Ötüken'de kuruldu.
- Moğollar tarafından yıkılmıştır.
SİBİRLER
- Bugünkü Sibirya adını buradan almaktadır.
- Volga'dan Kafkaslara kadar uzanan bölgede 6.yy. da kuruldu.
- Avarlar tarafından yıkıldı.
AVARLAR
- İstanbul'u kuşatan ilk Türk boyudur.
- Sasaniler ile işbirliği yaparak İstanbul'u kuşatmışlardır.
- Göktürklerin baskı nedeni ile bugünkü Macar topraklarına yerleştiler.
- 845'te franklar tarafından yıkılmıştır.
TÜRGİŞLER
- Emevilerle mücadelede bulunmuşlardır.
- İlk para basan Türk devletidir.
- Merkezi Balasagun olup Türkistan'da kuruldu.
- Karluklar tarafından yıkılmıştır.
HAZARLAR
- Hazar Denizi adını buradan almaktadır.
- Kafkaslar da kurulmuştur.
- Yönetici kesim Musevi, halk arasında ise her dinden insan görülmüştür.
- İslamiyet'in Kafkaslara yayılmasını engellemişlerdir.
- Müslümanlarla mücadele etmişlerdir.
KARLUKLAR
- Karahanlı Devleti'nin etnik temelini oluşturmaktadırlar.
- Talas savaşının ardından İslamiyet'i kabul eden ilk Türk boyudur.
BULGARLAR
- Hazarların baskısı nedeni ile Tuna ve İtil-Volga Bulgarları olarak 2'ye ayrılmışlardır.
- İtil-Volga Bulgarları Müslüman tüccarların etkisi ile İslamiyet'i kabul etmişlerdir.
- Tuna Bulgarları ise Hristiyanlığı kabul ederek Slavlar içinde eriyip yok olmuşlardır.
MACARLAR
- Hristiyanlığı benimsediklerinden Türk ırkının özelliğini koruyamamışlardır.
- Türk tarihi ile ilgili araştırmalar yapan Budapeşte Türkoloji Enstitüsü'nü kurmuşlardır.
- Peçenek baskısı ile Ural-İtil'den bugünkü Macaristan'a yerleşmişlerdir.
PEÇENEKLER
- 11. yy. da Bizans egemenliği paralı asker olarak görev yapmışlardır.
- Oğuzların baskısı ile Aral Gölü civarından Karadeniz'in kuzeyine gelmişlerdir.
- Slavlarla mücadele etmiş ve bağımsız bir devlet kuramamışlardır.
OĞUZLAR
- Orta Asya'da kalan kolu Selçuklu ve Osmanlı gibi önemli devletler kurmuşlardır.
- Küçük bir bölümü Balkanlara gelerek devlet kuramamış ancak Bizans ordusundan ücretli olarak görev yapmışlardır.
- En kalabalık Türk Boyudur.
- 1071 Malazgirt savaşından Büyük Selçuklularla birleşmiştir.
KIPÇAKLAR
- Dede korkut Destanı'na konu olmuşlardır.
- Türk ırkının fiziki olarak en güzel boyudur.
- Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.
- Moğol ve Bizans'ın etkisi ile 1239'da yıkılmışlardır.
AKHUNLAR
- Çin hakimiyetini kabul etmeyerek Göktürk-Sasani toprakları arasında kuruldu.
- Kuzey hunların soyundandırlar.
- Sasani ve Göktürk saldırısıyla 567'de yıkılmıştır.
Tarihte bilinen ilk Türk devletlerinin ortak özelliklerinden bazılarını ise kısaca şöyle ifade edebiliriz;
- Toplayıcıdırlar.
- Hayvancılıkla uğraşmışlardır.
- Bir dini inanca sahiptirler.
16 TÜRK DEVLETİ VE KURUCULARI
Cumhurbaşkanlığı armasında simgelenen 16 Türk devleti aşağıdaki gibidir;
- Büyük Hun İmparatorluğu: MÖ220 – MS 216 (Kurucusu: Teoman)
- Batı Hun İmparatorluğu: MÖ 48-ms 216 (Kurucusu: Pi)
- Avrupa Hun İmparatorluğu: 375-469 (Kurucusu: Balamir)
- Ak Hun İmparatorluğu: 420-552 (Kurucusu: Aksuvar)
- Göktürk Kağanlığı: 552-745 (Kurucusu: Bumin Kağan)
- Avar Kağanlığı: 651-983 (Kurucusu I. Bayan)
- Hazar Kağanlığı: 651-983 (Kurucusu: Böri Şad)
- Uygur Kağanlığı: 745-1368 (Kurucusu: 745-1368 (Kurucusu: Kultuk Bilge Kağan)
- Karahanlı Devleti: 840-1212 (Kurucusu: Bilge Kül Kadir Han
- Gazne Devleti: 962-1183 (Kurucusu: Alp Tigin)
- Büyük Selçuklu Devleti: 1040-1157 (Kurucusu: Tuğrul)
- Harezmşahlar Devleti: 1097-1231 (Kurucusu: Kutbeddin Muhammed)
- Altın Ordu Devleti: 1236-1502 (Kurucusu: Batu Han)
- Timur İmparatorluğu: 1367-1501 (Kurucusu: Timur)
- Babür İmparatorluğu: 1526-1858 (Kurucusu: Babür)
- Osmanlı İmparatorluğu: 1299-1922 (Kurucusu: Osman Gazi)
