Türkler dünya üzerinde var olduğu ilk andan beri İslamiyet ile yaşayan bir kavim değildir, Türkler köken olarak Orta Asya'dan gelmektedir ve ilk Türk olarak bilinen gruplar da burada kendi hâkim inançlarını geliştirmişlerdir. Mitolojilere ve genel olarak dinler tarihine hâkim olan herkes Türklerin ilk zamanlarında ne kadar detaylı ve önemli bir dini yapıya sahip olduğunu bilir. Bu dini yapıyı gerek ilkçağ yaşamını daha iyi anlayabilmek için gerekse Türklerin atalarının eski düşünüşlerini anlayabilmek için öğrenmek önemlidir. Bu alan oldukça geniş bir konudur ve çok farklı perspektiflerden bakmak mümkündür. Türk Mitolojisinin eşsiz derinliğinde kaybolmak oldukça bilgilendirici olmanın yanında eğlenceli de olacaktır.
Türk Mitolojisi Tanrıları
İslamiyet öncesi Türk medeniyeti ve kültürü oldukça geniş bir dini yapıya sahipti. Bu dini yapının ne kadar karmaşık ve detaylı bir sisteme oturtulduğunu aşağıdaki Türk mitolojisine ait tanrıları inceledikten sonra anlamak kolayca mümkün olacaktır.
- Tengri: Her şeyin yaratıcısı olan gök tanrısıdır. Göğü kontrol eder, Türk panteonundaki ana tanrıdır.
- Kayra: Evrenin yücelikli tanrısı. Tanrı'nın ruhunun Türk mitolojisindeki simgesidir ve yaratıcıdır. Gök tanrısının oğlu olarak bilinir.
- Ülgen: İyilik tanrısıdır. Kayra'nın oğludur. Hem Türk hem Moğol dininde yaratıcı tanrıdır.
- Erlik: Ölüler ve yeraltının tanrısı. Panteonda bulunan hakiki tanrılardandır.
- Kızagan: Avrupa Hunlarınca benimsenen savaş tanrısı. İlk Türklerde bir savaş tanrısı mevcut değildi. Kızagan, Kayra'nın oğludur ve Ulgan'ın da kardeşidir.
- Mergen: Bilgelik tanrısıdır. Bolluk ve bilgiyi temsil eder, Kayra'nın oğludur.
- Umay: Bereket tanrıçasıdır ve bekareti de simgeleyen tanrıçadır. Kadın, çocuk ve annelerle ilgili tanrıdır.
- Ak Ana: Yaratılışın tanrısıdır. Türk halkının ilkel yaratıcısı ve tanrıçasıdır. Su tanrıçası olarak da bilinmektedir.
- Kubai: Doğum ve çocukların tanrıçası olarak doğum yapan kadınları koruyup çocuklara ruh verme görevini üstlenir.
- Yel Ana: Rüzgârın tanrıçasıdır. Aynı zamanda Macar mitolojisinde "rüzgâr kraliçesi" olarak da bilinir.
- Gün Ana: Güneş Tanrıçasıdır Kazak ve Kırgız mitolojilerinin ortak tanrıçasıdır.
- Yel İyesi: Rüzgâr tanrısıdır.
- Aisyt: Güzellik tanrıçasıdır. Sibirya ve Yakut halklarının da ana tanrıçası.
- Su İyesi: Suyun tanrısıdır. Su İyesi'nin vücudu yosun ve çamurlarla kaplıdır. Yüzü kurbağaya benzer, yeşilimsi sakalı olan yaşlı bir adam olarak betimlenir.
- Boz Tengri: genellikle toprağın ve bozkırların tanrısı olarak bilinir.
- Od Ana: Ateş Tanrıçasıdır ve evlilik tanrıçası olarak da betimlenir. Moğol kültüründe "ateş kraliçesi" olarak anılmaktadır.
- Od Ata: Ateş Tanrısı. Moğol mitolojisine Od Han yani "ateş kralı" olarak geçmiştir. Moğolistan'da hüküm süren Şamanist geleneklerinin ateş ruhudur.
- Jaiyk: Nehirleri kontrol eden tanrı. Altay mitolojisinde Dayık olarak bilinir ve Türk Panteonuna mensuptur. 17 nehrin kavşağında yaşadığına dair güçlü söylentiler vardır.
- Alaz: Türk mitolojisinin ateş tanrısıdır. Alas-Batır ya da Alaz Han şeklinde de bilinir.
- Kailyn: Kralın ve kraliçelerin tanrısı.
- Hürmüz: Ruhların tanrısıdır. Aynı zamanda Moğol mitolojisinde ve Şamanizm'inde de 55 tanrının başı olarak tanımlanır.
- Kovak: Gökyüzünün tanrısıdır.
- Şalık: Av tanrıçası. Vahşi hayvanların, doğanın ve ormanların yegane koruyucusu idi.
- Zada: Rüzgar tanrılarındandır.
- Chokqu: İyi dilek tanrıçası.
- Adagan: Dağ tanrısıdır. Dağları korur ve orada yaşayan canlıları da dağlar ile birlikte korur. İsmi kurban edilen anlamına gelmektedir.
Türk Mitolojisi Yaratıkları
Türk Mitolojisinde yer alan pek çok yaratık da mevcuttur. Yaratıklar hakkında bilgiler çok kısıtlıdır fakat genel olarak Türk mitolojisinde yer alan yaratıklar da aşağıdaki gibidir.
- Ebede
- Albastı
- Öcü
- Arçura
- Yelbegen
- İtbarak
- Merküt
- Kayberen
- Hıbılık
- Çarşamba Karısı
- Hortlak
- Hüma Kuşu
- Çay Ninesi
- Kayberen
- Hırtık
- Arçura
- Tepegöz
