Ünlü Değişimi Diğer Adı Nedir? Ünlü Değişiminin Diğer İsmi Ne?

Türkçede, dilin akıcılığını sağlamak ve söyleme zorluğunu önlemek için ses olayları meydana gelir. Hem yazı hem de konuşma dilinde görülen bu ses olayları, aynı zamanda seslerin dizilimi, hece vurguları, zayıf ya da güçlü seslerin getirdiği özellikler ile seslerin birbirlerine etkisi nedeniyle gerçekleşir. Dilimizdeki ses olaylarından biri ünlü değişimidir. Peki ünlü değişimi diğer adı nedir?

Dilini daha iyi konuşabilmek ve yazı diline hâkim olabilmek adına Türkçedeki kuralları öğrenmek isteyenler ses olaylarına da ilgi duyuyor. Farkında olunmasa da konuşurken ve yazarken en sık uygulanan dil bilgisi kuralları arasında yer alan ses olayları, ünlü değişimini de kapsıyor. Tam bu noktada ise ünlü değişimi nedir ve ünlü değişiminin diğer ismi ne? sorularına verilecek cevaplar anlam kazanıyor.

Ünlü Değişiminin Diğer Adı Nedir?

Ünlü değişimi genellikle ünlü daralması adıyla bilinir. Ama ses değişimi daralma dışında da gerçekleşebilir. Örneğin kişi zamirlerine yönelme eki eklendiğinde sözcüklerin kökünde ses değişimi olur. Bu nedenle öncelikle ünlü değişiminin ne olduğunu bilinmelidir.

Ünlü Değişimi Nedir?

Dilimizde bazı kelimeler yapım veya çekim eki aldığı zaman köklerinde değişim olur. Kökteki ünsüz harfin değişmesi ünsüz sertleşmesi ya da ünsüz yumuşaması olarak adlandırılırken ünlü harfin değişmesine ünlü değişimi denir. Fakat Türkçede ünlü değişimi ünlü düşmesi ve ünlü türemesi gibi farklı isimler alarak da gerçekleşir.

Kişi zamiri olan "ben" ve "sen" sözcüklerine getirilen yönelme ekleri nedeniyle iki sözcüğün de kökündeki ünlü harfin değişmesidir. Yani "ben" ve "sen" kelimelerine -e yönelme eki getirildiğinde sözcükler "bana" ve "sana" olarak değişir. Bu da sözcük köklerindeki "e" harfinin değiştiğini gösterir.
Ünlü değişimi dendiğinde akla ilk gelen ses olayı ünlü daralmasıdır. Ünlü daralması dilimizde genellikle fiil çekimlerinde görülür. Fiil geniş zaman eki "-yor" aldığında fiilin kökündeki "-e" ve "-a" ünlüleri "-i", "-ı", "-u" ya da "-ü" biçiminde daralırlar. Örneğin, ara + yor à ara sözcüğüne -yor eki geldiğinde kökteki "a" harfi "ı" harfine dönüşür.
Ünlü düşmesi ya da hece düşmesi adını alan ses olayı da ünlü değişimine işaret eder. Örneğin, iki ünlünün yan yana gelmesini engellemek için "ne + asıl à nasıl" halini alır.
Ünlü türemesi ise bir sözcüğün aldığı ek nedeniyle köke ya da eke ait olmayan bir harfin ortaya çıkmasıdır. Örneğin, az + cık à azıcık halini alır.

Ünlü Daralmasına Örnekler

Ünlü değişimi dendiğinde ilk akla gelen ses olayı olması nedeniyle ünlü daralmasının örneklendirilmesi yerinde olacaktır. Ünlü daralmasını yakalayabilmek için sözcüğün köküne bakmak gerekir. Zira ses değişimi sözcüğün kökünde meydana gelir.

bekle + yor -> bekliyor

Beklemek fiiline -yor şimdiki zaman eki geldiğinde "e" sesi "i" sesine dönüşüyor.

söyle + yor -> söylüyor

Söylemek fiiline -yor şimdiki zaman eki geldiğinde "e" harfi "ü" harfine dönüşüyor.

Dilde telaffuz kolaylığı ve akıcılık sağlayan ünlü daralması Türkçede ses uyumu ve ünlü uyumu kurallarına entegre biçimde gerçekleşir.