Türkçede her cümle bir yargı bildirir. Cümlede yargıya dikkat çeken ve diğer ögelerin anlamını tamamlayan öge yüklemdir. Bu yüzden her cümlede en az bir yüklem bulunur. Bunun yanında, yüklem gibi tam bir yargı bildirmeyen ögelerde vardır. Yani yüklemin anlamını çeşitli şekillerde tamamlayan söz ya da kelime grupları olduğunu söyleyebiliriz. Bunlar cümlede yükleme yardımcı ögeler olarak görev yaparlar. Temel cümlenin içinde yan cümle olarak isimlendirilirler. Yan cümlelerin kullanıldığı cümleler, yapı bakımından birleşik cümle olarak geçmektedir. Yan cümlecik ne demek? Konusunu daha iyi anlayabilmeniz için örneklerle açıklayalım.
Yan cümlecik; temel cümlenin anlamını destekleyen, genellikle fiilimsiler ve çekimli fiillerle kurulan söz ve söz öbekleridir. Yan cümleler kesin bir yargı içermezler ve tek başlarına cümle olamazlar. Yani amaçları temel cümleyi desteklemektir. Cümleden çıkarılırsa cümlenin anlamda daralma olur. Ayrıca kalan kısım yine bir cümle niteliği taşır, yargı bildirir.
Türkçede başlıca dört tip yan cümlecik vardır:
Örneğin "Bu evi görünce, mazideki günler aklıma geldi" cümlesinde temel yargı "Mazideki günler aklıma geldi." cümlesidir. Bu temel cümleyi destekleyen yan cümle ise "Bu evi görünce" söz öbeğidir.
Yan cümlecik genel olarak cümlenin başında yer aldığını söyleyebiliriz. Verdiğimiz örneklerde de cümlenin başında yer almaktadırlar. Cümleyi açıklayan, tanımlayan veya yargıyı ifade eden söz öbekleridir. O yüzden yan cümlecik bulurken bütün olarak ele aldığınız cümlenin başına bakmanız gerekir.
Bu şekilde baktığınızda yargıyı ifade ettiğini görmüş olursunuz. Dilek-şart kipi ve ek-fiilin şartı (-se) ile oluşturulanlar (şartlı), ki bağlacı ile oluşturulanlar, iç içe cümleler ve fiilimsiler ile oluşturulan cümlelerde yan cümlecik mutlaka vardır.
