Çocuklarınızın, çevrede olup bitenlerden ve duydukları sözlerden etkilenmemelerine imkan var mı? Özellikle 3-4 yaşlarındaki afacanların duydukları her sözü tekrarlamaya meraklı olduklarını yoksa unuttunuz mu? Sakıncalı bir şey olmasının verdiği heyecanla küfür de, çocukların taklit ettiği olgulardan biri olarak karşınıza çıkabilir. Bu anlarda şaşkınlıkla ani tepkiler vermek yerine Psikolog İrem Fırat'ın önerilerini uygulamanız, lehinize sonuçlanabilir.
3-4 yaş çocuklarının ortak özellikleri
Çocuklarda fiziksel, zihinsel, sosyal, dil ve motor gelişimi bakımından önemli değişimlerin görüldüğü bir dönemdir. Bu yaş döneminin en belirgin özelliklerinden biri, çocukların kendilerini sözel olarak daha iyi ifade edebilmeye başlamalarıdır. Konuşarak içinde bulundukları dünyayı tüm yönleriyle anlamaya çalışırlar. Dil gelişimleri oldukça hızlıdır; yeni kelimeleri çok hızlı öğrenirler, merak duyguları oldukça yoğundur, dünyayla ve çevrelerinde neler olup bittiğiyle ilgili neden, nasıl ne zaman gibi sorular sormaya başlarlar. Duydukları her yeni kelimenin ne anlama geldiğini öğrenmek isterler. Dili oyunlarına katarlar; içinde diyalogların olduğu, rol yapabilecekleri oyunları tercih etmeye başlarlar. Espri yetenekleri gelir; şarkılar, tekerleme öğrenmek ve söylemek hoşlarına gider. Öğrendikleri yeni şeyleri tekrar etmek isterler. Bu yaş döneminde çocukların kelime hazineleri oldukça genişler; bazı sesleri çıkartmakta sıkıntılar yaşamaya devam etseler de konuşmaları açık ve anlaşılırdır; hikayeleri başlarından geçen olayları, rüyalarını ayrıntılarıyla anlatabilirler. Bazen hayal güçlerini kullanarak kendi yaratıkları öyküleri paylaşırlar.
Sosyal ve duygusal gelişimleri…
3-4 yaşında çocuklar grup içindeki basit kuralları anlayabilecek ve bunlara uyabilecek yetkiye sahiptir. Bu nedenle, yaşıtlarıyla iletişim kurmaktan, onlarla oyun oynamaktan, beraber çeşitli etkinlikler yapmaktan hoşlanırlar. Arkadaşların, çocuğun gelişimi ve davranışları üzerindeki etkisi giderek artar. Çocuklar hem kendi duygularını hem de karşısındaki kişinin neler hissediyor olabileceğini daha iyi anlamaya başlarlar. Tüm bunlar kendilerine olan güvenlerini de arttırır.
Çevrelerini gözlemler ve taklit ederler
Çocuklar tüm bu becerilerinin gelişimi ile beraber ebeveynlerinden, çevrelerinden, arkadaşlarından duydukları birçok kelimeyi tekrar eder; hafızalarına alır ve zaman zaman tekrar çıkarıp bunları kullanırlar. Birçok alanda olduğu gibi dil becerilerinin gelişmesinde de çocuğun kendisi ile iletişime geçen tüm insanları izleme, dinleme, taklit etme ve model alma yolları etkindir. Ancak çocuklar çevrelerini gözlemlerken duyduğu kelimelerin kabul edilebilir olup olmadığını anlayamazlar. Anne ya da babalarının araba kullanırken sinirlenerek söylediği kötü sözleri hemen öğrenebilir ve sık tekrar etmeye başlayabilirler. Kısacası, dil gelişiminin hızlı seyrettiği ve çocukların duyduklarını tekrar etme eğilimlerinin olduğu bu dönemde çocuklar arasında kötü söz kullanımına da daha sık rastlanabilir. Sosyal gelişim ve paylaşımın da artmasıyla çocuklar aile bireylerini, arkadaşlarını, televizyonda izledikleri çizgi filmdeki ya da okudukları hikayedeki bir karakteri model alabilir; onların kullandığı kelimeleri taklit edebilir ve öğrenebilirler.
Kötü sözlerine tepki gösterin
Çocuklar çoğu zaman kötü sözleri, anlamını bilmeden kullanırlar. Ancak ebeveynlerinden ya da çevreden aldıkları tepkilerle de bu sözlerin kullandıkları diğer kelimelerden bir farkı olduğunu hissederler. Tekrar tekrar kullanarak da anne babalarının tutumlarını, verdikleri tepkilerin ne kadar değişebileceğini gözlemler ve test ederler. Kimi anne-babalar çocuklarından kötü sözler duyduklarında aşırı sert tepkiler verebildikleri gibi, kimileri ise tepkisiz kalabilir ya da daha ılımlı tepkiler vererek çocuğun söylediği sözlere gülebilir ve bunlarla eğlenebilirler. Çocukların çevresindeki bireyler, tepkileri ve davranışlarıyla farkında olmadan onların bu tarz konuşmalarını pekiştirmiş; onları cesaretlendirmiş olabilirler. Çocukların ne gibi sebeplerle kötü sözler kullanıyor olabileceklerini bilmek, aslında doğru anne-baba tutumlarını belirlemek açısından da önemlidir.
İlgisizliğe tepki olarak böyle davranış sergileyebilirler
Çocuklar bazen anne-babalarından yeterli ilgiyi göremediklerini düşünebilirler. Anne-babaları ya da çevredeki diğer bireyler tarafından daha çok fark edilmek isteyebilirler. Yaptıkları davranışlar olumsuz olsa da, ebeveynleri tarafından olumsuz bir geribildirim almış olsalar da fark edilebilmiş olmak onların bu davranışı tekrar sergilemelerine neden olur. Kendi varlığını ortaya koyma yolu olarak olumsuz da olsa bu tarz davranışları seçerler. Bazı 3-4 yaş çocukları ise olumsuz duyguları nasıl ifade edeceklerini bilemezler. İfade ettiklerinde çevreleri tarafından kabul görüp görmeyecekleri, eskisi kadar sevilip sevilmeyecekleri konularında kafalarında şüpheler olur. Bu nedenle duygularını açıkça ifade etmektense farklı yollar aramaya başlarlar. Hissettikleri üzüntü ya da kızgınlık gibi duygularla nasıl baş edebileceklerini bilemezler. Bunun bir yolu olarak da kötü sözler kullanmayı alışkanlık haline getirebilirler. Çocuğun ailesinde kızgınlığı ifade etme biçimi olarak kötü söz kullanmayı öğrenmiş bireyler varsa çocuğun da model alarak duygu ifadesinde bu davranışı seçme olasılığı oldukça yüksektir. Kötü söz kullanımına neden olabilecek bir diğer durum ise çocukların yaşıtları tarafından kabul görme, onlara benzeme arzusu olabilir. Özellikle 3-4 yaş, çocukların akranlarından yoğun olarak etkilendiği, onların davranışlarını gözlemlediği ve taklit ederek öğrendiği bir yaş dönemidir.
Anne babalara öneriler
Çocuğunu gözlemleyin ve onu iyi tanımaya çalışın. Kötü söz kullanmasının altında ne gibi sebepler olabileceğini düşünün. Onu tüm yönleriyle tanımak, gerektiği durumlarda ona nasıl müdahale edilebileceğiniz yönünde de size fikir verir.
Çocuğunuzun kendini fark ettirme çabası içerisinde olduğunu anlarsanız, onun kötü söz kullanarak bunu yapmaya çalışmasını beklemeden, bu ihtiyacını fark etmeye çalışın, bu ihtiyaca cevap verebilmek adına onun yaptığı tüm olumlu ve uygun davranışları dile getirin, onunla konuşun ve aferinlerle pekiştirin. Onların yanında başkalarına çocuğunuzun onayladığınız davranışlarından bahsedin ve onu övün.
Bir süre olumsuz davranışlarını göz ardı edip, olumlu bütün davranışlarını desteklemek ve ödüllendirmek de ona kendini iyi hissettirecektir. Çocuğunuz kötü söz kullandığında, gülmeyerek ya da tam tersi öfkeli tepkiler göstermeyerek onun bu davranışını sergilemesini engelleyebilirsiniz.
Uygun olmayan bu sözler yerine, söylemek istediği şeyi daha uygun ifadelerle nasıl anlatabileceği yönünde onu yönlendirin.
Çocuğunuzla oynayacağınız dramatizasyon oyunları da ona hem nasıl davranması gerektiği konusunda yol gösterir hem de dil gelişimini destekler.
Çocuğunuz televizyonda izlediği bir programın ya da oynadığı bir bilgisayar oyununun da etkisinde kalabilir. Televizyonda izledikleri şiddet ve küfür içerikli görüntüler, dövüş, savaş gibi temalara sahip bilgisayar oyunları, agresif içerikli dergiler ve kitaplar çocuğun kelime hazinesine uygun olmayan sözler eklemesine neden olabileceği gibi çocukların yaşayabilecekleri kaygı durumlarını da etkiler. Bu nedenle onun izlediği ve dinlediği programları denetlemek ve belli ölçüler de televizyon ve bilgisayar kullanımına izin vermek de önemlidir.
Hazırlayan: Aytülike Keskin
