Hamile bir kadın, bebeğiyle ilgili pek çok şeyi merak eder. Bebeğinin sağlığı, büyüklüğü, boyu, kilosu ve duruş şekli gibi pek çok durumu... Onu en çok heyecanlandıran konulardan biri ise bebeğinin kendisini duyup duymadığı ve diğer duyu organlarıyla ilgili gelişimlerini ne zaman ve nasıl tamamladığıdır. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. H. Zafer Çapar bize bebeklerin duyu organlarının anne karnındaki gelişimini anlattı.

5 duyu

İnsanlarda beş ana duyu vardır. Bunlar dokunma, tat alma, koku alma, işitme ve görmedir. Bu beş duyu, bireyin dış dünyayla olan ilişkilerini düzenler. Duyuların anne karnındaki gelişimini tam anlamıyla bilebilmek, doğal olarak olanaksızdır. Ancak gözleme ve hücresel incelemeye dayalı çalışmalarla bunların gelişimi hakkında fikir edinebiliriz.

İlk gelişen duyu: Dokunma

Anne karnında gelişen ilk duyunun dokunma duyusu olduğu düşünülür. Dokunma duyusu, insanın dış dünyayla iletişiminin temel unsurudur. Bebekte dokunma hissinin 8. hamilelik haftası gibi çok erken bir dönemde başladığı belirtilir.

Nasıl gelişiyor?

İlk dokunma hissi genellikle ağız çevresinde ve yanaklarda ortaya çıkar. Bu haftada bebeğin yanağını oluşturacak olan kısmına tek bir saç teli dokunduğunda bile bunu hissedebileceği kabul edilir. 10. haftada genital bölgede, 11. haftada avuç içlerinde ve 12. haftada ise ayak tabanlarında dokunma hissi ortaya çıkar. Aslında bu bölgeler erişkinlerde de dokunmaya en duyarlı noktalardır. 17. haftaya gelindiğinde karnın ve kalçaların tamamı dokunmaya karşı hassaslaşır.

Tat alma duyusu

Tat almadan sorumlu olan algılayıcılar, hamileliğin 13-15. haftasında mevcuttur ve bunların yapısı erişkinlerinkiyle hemen hemen aynıdır. Bu nedenle bebeğin bu haftadan itibaren değişik tatları ayırt edebildiği düşünülür.

Nasıl gelişiyor?

Amniyon sıvısı sürekli yapım ve emilim halinde olan dinamik bir sıvıdır ve bebek sürekli olarak bu sıvıyı yutar. Amniyon sıvısı içinde değişik tatlara sahip olan purivik asit, laktik asit, sitrik asit, creatinin, üre, proteinler ve tuzlar vardır. Son dönemlere ulaşıldığında bebeğin 24 saat içinde yuttuğu amniyon sıvısı miktarı neredeyse 1 litreye yakındır. Amniyon sıvısının içeriği tıpkı anne sütünde olduğu gibi, annenin yediği besin maddelerinin tat ve aromalarını taşır. Yapılan gözleme dayalı incelemelerde anne adayı tatlı besinler tükettikten sonra bebeğin yutma hareketlerinde artış, acı ve ekşi besinler tükettiğinde ise bu hareketlerde bir miktar azalma olduğu görülmüştür. Bu durum, bebeğin anne karnındayken değişik tatları ayırt edebildiği tezini kuvvetlendirir.

Koku alma duyusu

Bebeğin burnu hamileliğin 11-15. haftaları arasında oluşumunu tamamlar. Bu sırada amniyon sıvısı; bebeğin tüm ağız, burun, geniz ve akciğer yapısı içinde dolaşır ve bebeğe değişik tat ve kokuya sahip maddeleri taşır. Bu maddeler direkt olarak tat ve koku almadan sorumlu algılayıcı hücrelerle temas haline geçerek onları uyarır. Bu nedenle de bebekler anne karnındayken değişik kokuları tanıyıp ayırt edebilirler.

Nasıl gelişiyor?

Son dönemlere kadar anne karnındaki bebeğin koku alma duyusunun işlevsel olabileceği düşünülmüyordu. Çünkü kokunun, hava ile taşınan ve nefes alıp vermeyle ayırt edilebilen bir duyu olduğu kabul ediliyordu. Ancak son yapılan araştırmalarda bunun doğru olmayabileceği, bebeğin burnundaki koku almadan sorumlu algılayıcı sistemlerin zannedildiğinden daha karmaşık olduğu fark edildi. Anne karnında kokuların öğrenilmesine yönelik yapılan yeni araştırmalarda şaşırtıcı sonuçlar elde edildi. Bunlardan birisi de kahve. Anne adayı kafeinsiz ya da normal kahve içtiğinde, bebeklerin kalp atım hızı ve soluk alıp verme şekillerinde değişimler gözlenmiştir. Bunun kahvenin kokusuna bağlı olup olmadığı kesin değildir; ancak kahvenin keskin kokusunun da rolü olduğu ileri sürülüyor. Yeni doğan bebeklerin anne sütünün kokusuna karşı zaafları olduğu bilinir ve bu durumun açıklaması olarak da anne karnındayken sütün içeriğine benzer bir kokuyu hafızalarına aldıkları düşünülüyor. Benzer şekilde değişik insan ve hayvan gözlemlerinde de bebeklerin annelerini kokularından ayırt edebildikleri saptanmıştır. Bütün bu gözlemler, bebeklerin anne karnındayken bazı kokuları hafızalarına yerleştirdikleri tezini destekliyor.

İşitme duyusu

Anne karnındaki bebek; amniyon sıvısı, rahim duvarı ve anne adayının karnı gibi pek çok bariyerin arkasında bulunmasına rağmen, aslında rahim içindeki yaşam oldukça gürültülü sayılabilir. Annenin damarlarından geçen kan, bağırsak ve mide sesleri rahim içindeki bebeğin karşılaştığı temel seslerdir. Bunların dışında anne adayının ve diğer kişilerin sesleri de bebeğe direkt olarak ulaşır. Tüm bu sesler içinde en güçlüsü bebeğin annesinin sesidir.

Nasıl gelişiyor

Bebeğin kulağı 8. haftada oluşmaya başlar. Duyma yeteneğinden sorumlu olan kemikler ve ses iletisini beyne taşıyan sinirler büyük ölçüde oluşumunu tamamlar, ancak bu gelişim 24. haftada tamamlanır. 25. haftadan itibaren bebek annesinin sesini duyabilir. 27. haftada ise annesinin sesi dışında dışarıdan gelen seslere ve hatta babasının sesine bile tepki verebilir. Ancak hem içinde bulunduğu ortam, hem de bebeğin içinde bulunduğu amniyotik sıvının olumsuz etkilerinden koruyan kremsi tabaka olan verniksin kulaklarını tıkaması nedeniyle, sesleri büyük bir olasılıkla boğuk olarak duyduğu tahmin edilir.

Görme duyusu

Anne karnındaki yaşam sırasında en son gelişen duyu görmedir.

Nasıl gelişiyor?

Bebeğin göz kapakları 26. haftaya kadar kapalıdır. 26. hafta civarında bebek gözlerini açmaya başlar ve göz kırpabilir. Bebeğin gözleri 26. haftaya kadar kapalı olmakla birlikte, anne adayının karnı üzerine uygulanan güçlü bir ışık kaynağına yanıt verir. Gerçekte rahim içi karanlık değildir. Tıpkı sesleri geçirdiği gibi ışığı da geçirir. Bu nedenle bebek, gündüzle geceyi rahatlıkla ayırt edebilir. 33. haftadan itibaren bebeklerin göz bebekleri ışığa tepki vererek büyüyebilir ya da küçülebilir. Tek yumurta ikizleri 26- 27. haftadan itibaren anne karnında birbirlerini görebilirler, birbirlerine dokunabilirler ve hatta el ele tutuşabilirler.

Hazırlayan: Zuhal Eyüboğlu