DÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Başkanı Doç. Dr. Oktay Bozan, 11'inci yüzyılda kurulup, yaklaşık 200 yıl hüküm süren Harzemşahlar Devleti'nin son hükümdarı Celaleddin Harzemşah'ın Diyarbakır'ın Silvan ilçesinde olduğu belirtilen mezarının yerinin belirlenmesinden sonra öldürüldüğü yeri de tespit ettiklerini söyledi.
Doç. Dr. Bozan, Celaleddin Harzemşah'ın öldürülüp kuyuya atılmadan önce Ayn Dar denilen bir köye geldiğinin Sibt İbnü'l-Cevzi ve İbn İmad el-Hanbeli adlı tarihçilerin eserlerinde geçtiğini belirterek, bunun üzerine yaptıkları araştırmada Osmanlı arşivlerinde 1842 tarihli bir nüfus defterinde Silvan'ın kuzeyindeki dağlık bölgede bu isimde bir köyün varlığını ortaya koyduklarını ifade etti.
Doç. Dr. Bozan, köyde yaptıkları incelemelerde elde ettikleri verilerle tarihi kaynakların örtüştüğünü dile getirerek, Türkiye'de ve Özbekistan'da merak konusu olan Celaleddin Harzemşah'ın mezar yerinin belirlenmesinden sonra öldürüldüğü yerin de tespit edildiğini söyledi.
'TARİHİ VERİLERLE ÖRTÜŞÜYOR'
Tarihi kaynaklardan yola çıkarak Ayn Dar köyünü araştırdıklarını belirten Doç. Dr. Bozan, şöyle konuştu:
"Acaba burası doğru mudur değil midir diye araştırmacı Dr. Arafat Yaz ile bunun izini sürmeye başladık. Osmanlı nüfus kayıtlarını inceledik. Acaba böyle bir köy ismi var mı orada diye. Çünkü Celaleddin Harzemşah'ın ölümüyle alakalı İslam tarihi kaynakları Celaleddin Harzemşah'ın dağlık bir bölgede öldürüldüğünü söylüyordu.
Silvan'ın çevresinde tek dağlık bölge kuzeydoğusundadır. Yani Hazro bölgesindedir. Silvan'ın hemen kuzeyinde başlayan Hazro'dan Lice'ye ve Tunceli'ye doğru uzanan bir dağ silsilesi var. Biz o bölgede yoğunlaştık. 1842 tarihli Osmanlı nüfus kaydında Ayn Dar diye bir köye ulaştık. Bu köydeki nüfus verilerini gördük ve bu köyün muhtarı ile de görüştük. Köyün şu anki adı Kavaklıboğaz köyü.
Tarihi verilere uyan yer olup olmadığını incelemeye çalıştık. Tarihi verilerde Celaleddin Harzemşah'ın öldürüldüğü yer şöyle anlatılıyor: Harzemşah, Diyarbakır'dan Silvan'a doğru giderken akşam bir harman yerinde konaklıyor. Peşinde Moğol askerleri var. Sabaha doğru şafakla beraber Moğol müfrezesi Harzemşah ve ekibini tespit ediyor. Saldırı düzenleniyor. Celaleddin Harzemşah'ın ekibi dağılıyor.
Harzemşah kendisini takip eden birkaç Moğol askerini öldürüyor ve harman yerinden dağa kaçıyor. Bu dağda acımasız eşkıya tarafından öldürülüyor. Hatta öldürüldükten sonra da orada bir kuyuya atıldığını söylüyor. Harzemşah'ın cenazesi daha sonra Silvan Emiri olan Melik Şahabettin Gazi tarafından getiriliyor. Bölge gerek kuzey güney yönünde gerekse doğu batı yönündeki kervanların, yolcuların geçiş güzergahının hakim noktasındadır. Yani bir eşkıya için bulunmaz bir noktadır. Tarihi verilerle bunun örtüştüğünü görüyoruz. Bunun yanı sıra ikinci bir özellik; burada çok sayıda mağara var. Eşkıyanın sığınabileceği bir yerdir. Diyarbakır'a 84 kilometredir.
Kuşbakışı olarak Silvan'a 32 kilometre ve Hazro'ya da 16 kilometre olan bir yerden bahsediyoruz. Silvan'ın 32 kilometre kuzeybatısında tek dağlık bölge orası zaten. Bazı kaynaklarda şöyle bir detay da vardı; Ayn Dar köyü bazılarında Kürtlerin olduğu yer, bazılarında ise Ermenilerin olduğu bir yer olarak geçiyor.
Enteresan bir şekilde nüfus defterinde 1842 tarihinde köyde 80 hane Müslüman, 5 hane de Ermeni var. Bu da tarihi verilerle örtüşmüş oluyor. Müslümanlarla Ermenilerin birlikte yaşamış olduğu bir yer olarak gözüküyor. Böylece Celaleddin Harzemşah'ın mezar yerinin tespiti ile alakalı bilgiden sonra bu sefer öldürülmüş olduğu yerle alakalı da bilgiler böyle bir alan araştırmasıyla tespit edilmiş oldu."
