Kulağa çocukça bir hata gibi gelse de şaşırtıcı derecede çok sayıda yetişkin sağ ile solu karıştırıyor ve bilim insanları bunun nedenini yeni yeni anlamaya başlıyor.
Araştırmalara göre her altı kişiden biri sol ve sağı ayırt etmede zorlanıyor. Üstelik hiçbir sorun yaşamayan kişiler bile gürültü, dikkat dağınıklığı veya aynı anda başka sorulara cevap verme gibi durumlarda kolayca hata yapabiliyor.
Leiden Üniversitesi'nden Nöropsikoloji Profesörü Ineke van der Ham, "Kimse önde veya arkada, üstte veya altta ne olduğunu söylemekte zorlanmaz. Ama sol ile sağı söylemek farklıdır," diyor. "Simetriden dolayı ve döndüğünüzde yönlerin tersine dönmesinden dolayı kafa karıştırıcıdır."
Sol-sağ ayrımı aslında hafıza, dil, görsel ve mekansal işlemleme ile zihinsel döndürmeyi içeren karmaşık bir süreç. Bilim insanları bu sürecin beyinde nasıl gerçekleştiğini ve neden bazı insanlar için daha kolay olduğunu yeni yeni çözmeye başlıyor.
SOLAKLIK BEYNİ NASIL ETKİLİYOR?
Her 10 kişiden biri solak. Oxford Üniversitesi'nde yapılan bir çalışma, solaklığın genetik temelleri olduğunu gösterdi. Solaklarda, hücre içi iskeleti düzenleyen dört gen bölgesinde farklılıklar bulundu. Bu genetik varyasyonlar, solakların beyinlerindeki beyaz madde yapılarının da farklı olmasına neden oluyordu. Ayrıca solak bireylerde beynin iki yarım küresinin bağlantıları daha güçlüydü.
Dr. Gerard Gormley, "Bazı insanlar solu sağı hiç düşünmeden ayırt edebilir. Ama bazıları için bu bir süreç" diyor.
Tıp öğrencileri üzerinde yaptıkları çalışmalarda, kişilerin önce kendi bedenlerinde sol-sağ yönelimini belirlediğini; ardından karşısındaki kişinin solunu bulmak için zihnen kendilerini o kişinin yerine döndürdüklerini belirledi. Bazı kişiler yazı yazdıkları eli hatırlıyor, bazıları ise el şekli yapıyor.
SOL-SAĞ AYRIMINDA VÜCUDUN ROLÜ
Van der Ham'ın 2020'de yaptığı araştırma, insanların %15'inin bu konuda kendini yetersiz gördüğünü gösteriyor. Katılımcıların neredeyse yarısı sol-sağ ayrımını elleriyle ilişkilendirerek yaptığını söyledi.
Daha detaylı incelemeler için Bergen sol-sağ ayrım testi uygulandı. Katılımcılara çeşitli açılarda duran çöp adam figürleri gösterildi ve sol mu sağ mı olduğunu söylemeleri istendi. Figürün katılımcı ile aynı yönde durduğu durumlarda insanların daha hızlı ve doğru yanıt verdiği görüldü.
Ancak ilginç bir şekilde, katılımcının kendi ellerini görmesi ya da ellerin çapraz durması performansı değiştirmedi. Bu da beynin anlık görüntü yerine "bedenin hafızadaki temsiline" başvurduğunu gösteriyor.
Araştırmada, kadınların özellikle vücut hizalanmasının belirgin olduğu durumlarda daha büyük performans artışı gösterdiği; erkeklerin ise ortalama olarak daha hızlı cevap verdiği ancak belirgin bir üstünlük göstermediği belirlendi.
NEDEN BAZILARI DAHA İYİ AYIRT EDİYOR?
Kesin neden bilinmiyor ancak beden asimetrisi (örneğin baskın el) arttıkça sol-sağ ayrımının kolaylaştığı biliniyor. Beyin yarım kürelerinden birinin diğerinden biraz daha büyük olması da bu yeteneği güçlendirebiliyor.
Ayrıca çocuklukta yön bulma becerilerinin geliştirilmesi, sol-sağ ayrımını da olumlu etkiliyor. Fransa'daki Lyon Nörobilim Merkezi'nin çalışmasına göre, 5–7 yaş çocuklarına uygulanan iki haftalık bir eğitim programı sonrasında sol-sağ hata oranları yarı yarıya düştü. Çocuklara yazı yazdıkları eli hatırlatma tekniği öğretildi ve bedenlerini referans almaları sağlandı.
