- Sayın Süleyman Demirel.
İsmet İnönü'den sonra en uzun süre Başbakanlık yapan kişisiniz. Hem Hükümet Başkanlığı'nız var hem de Cumhurbaşkanlığınız.
Bunca deneyimden sonra sisteme nasıl bakıyorsunuz?
DEMİREL'İN YANITI
Türkiye Cumhuriyeti devletinde bir Anayasa istikrarı yoktur.
Cumhuriyet'in ilanından önce bir geçici Anayasa (1921) var.
Sonra da 1924 Anayasası. Bu Anayasa 1960'a kadar uygulandı.
Tek partiden, çok partili sisteme geçilirken (1946) Anayasa değişmedi.
SORU: Sayın Demirel. 1946'da, çok partili siyasal yaşama girilirken neler yapılmalıydı? Ve yapılması gerekenler, neden yapılmadı?
DEMİREL'İN YANITI
2. Dünya Savaşı'ndan sonra çağdaş devletin kuralları değişti.
Dünya bu değişimin gereğini yaptı. Ama biz bunu önemsemedik.
Kuvvetlerin ayrılığı, yargı bağımsızlığı, devlet kurumları arasında yetki dağılımı, çağdaş devletin yeniden yapılanması için önemli konulardı.
Önemsemedik. Ve 1924 Anayasası ile çok partili yaşamı karşıladık.
SORU: Sayın Demirel. 1946, çok partili siyasal yaşamın başlangıcı.
Ve 1950'de, Demokrat Parti'nin tek başına iktidara gelişi. 1950'den sonra ne oldu?
DEMİREL'İN YANITI
1950'lerin son 5 yılı Türkiye'de, Anayasa tartışması ile geçti. Anayasa değişmeli denildi. Çift meclis olmalı mı, olmamalı mı diye konuşuldu. Anayasa'nın, çağın Anayasası haline getirilmesi üzerinde görüşler seslendirildi.
SORU: Sayın Demirel. O süreçte siz Türkiye'nin en genç genel müdürüydünüz. (29 yaşında, DSİ Genel Müdürü) 1960'ta ihtilal olduğunda, bürokrattınız? O dönem nasıldı?
DEMİREL'İN YANITI
Evet, 1960'ta ihtilal oldu. İhtilal idaresinin ilk ele aldığı konulardan biri Anayasa'ydı. Ve 27 Mayıs Anayasası ortaya çıktı.
Yani 1960 ihtilalinde Anayasa bütünüyle kaldırılmış ve yerine 1961'de yeni Anayasa (Demirel buna 27 Mayıs Anayasası diyor) konulmuş oldu.
SORU: Sayın Demirel. 1960 ihtilalinde Anayasa bütünüyle ortadan kaldırıldı derken, sanki eleştirel bir üslup ve ses tonu takındığınız izlenimi edindik. Doğru mu? Doğruysa eleştiriniz nedir?
DEMİREL'İN YANITI
Eğer Anayasa tümüyle kaldırılabiliyorsa, Anayasa'nın üstün yasa olmasına dair inanç zedelenir. 1960'lara işte böyle girildi. Bu Anayasa da gün gelir, kaldırılabilir inancıyla. Yani bu yol açıldı. Nitekim 1980'de Anayasa yeniden ortadan kaldırıldı.
Yerine 1982 Anayasası konuldu.
SORU: Sayın Demirel. 1960'tan, 1980'e atladınız. Arada bir de 12 Mart 1971 muhtırası var. O dönemi de anlatır mısınız?
DEMİREL'İN YANITI
1960 Anayasası ile Türkiye'nin yönetilmesinin zorluğu ortadaydı. Zira reaksiyon Anayasası idi. Güçlü hükümete reaksiyon. Anayasa'nın esprisi şuydu: Türkiye'yi kurumlar yönetmeli. Biz bu Anayasa ile Türkiye idare edilemez dedik.
SORU: Sayın Demirel. 1965'te, 39 yaşında Başbakan'dınız. Bu Anayasa ile ülkenin yönetilemeyeceğini ne zaman fark ettiniz? Ve 1971'e nasıl girildi?
DEMİREL'İN YANITI
1960 Anayasası, milletin özgür iradesi ile kullandığı oyun üstün irade oluşuna itiraz eden bir Anayasa idi. Nitekim, yönetilemezlik çıktı. 12 Mart 1971'den önce ben bu Anayasa ile Türkiye idare edilemez derken, muhalefetteki parti (CHP) ve onun sözcüsü Prof. Nihat Erim bana karşı çıktı... Hayır, bal gibi idare edilir dediler. 12 Mart 1971 muhtırasıyla Nihat Erim Başbakan oldu.
Bir ay sonra dedi ki: Bu Anayasa Türkiye için lükstür.
Ve Anayasa'da önemli değişiklikler yapıldı.
SORU: Sayın Demirel. Geldik 1980'e. Yine siz Başbakan'dınız. 1980'de ne oldu?
DEMİREL'İN YANITI
1980'de Anayasa tamamen ortadan kaldırıldı. 1982'de yeni Anayasa yapıldı. Bugüne kadar, bu Anayasa üzerinde pek çok değişikliğe gidildi. Geçici maddeleri vardı. Mesela meşhur geçici 4. madde. Siyasi yasaklar. Kaldırıldı. Sonunda, bugünlere gelindi.
