Günlük hayatımızda stres dediğimiz şeyin, yaşadığımız olaylardan değil, o olaylara verdiğimiz anlamlardan oluştuğunu artık daha sık duymaya başladık. Fakat bunu yalnızca kişisel gelişim alanı söylemiyor; bilimsel araştırmalar da aynı noktaya parmak basıyor. Geçtiğimiz yıllarda Joe Tomaka ve ekibinin yayımladığı dikkat çekici bir çalışma, stresin kalbinde 'anlamın' olduğunu güçlü bir şekilde doğruladı.
Araştırmacılar, insanların stresli bir durumu 'tehdit' mi yoksa 'meydan okuma' mı olarak algıladığını anlamaya çalışırken çok basit bir deneme yaptı: Katılımcılara zorlu bir görev vermeden önce sadece verilen talimatları değiştirdiler. Bir gruba, görevin bir değerlendirme sınavı olduğu söylendi; diğer gruba ise bunun bir öğrenme deneyimi olduğu. Beklenen oldu: İlk grup aynı görevi 'tehdit' olarak yaşarken, ikinci grup aynı görevi 'meydan okuma' olarak değerlendirdi. Dahası, bu sadece zihinsel bir his değildi. Kalp atış hızından damar genişliğine kadar ölçülen tüm fizyolojik tepkiler, kişinin algısına göre değişiyordu. Bir tek cümlelik yönlendirme, kişinin bedeninde bile farklı bir stres biyolojisi yarattı.
FİZYOLOJİK TEPKİLER DEĞİŞİR
Aynı araştırma, tersinin doğru olmadığını da gösterdi. Yani bedenin fizyolojik tepkilerini değiştirmek, kişinin zihinsel değerlendirmesini pek değiştirmiyordu. Kalbin biraz daha hızlı atması, insanı "tehdit algısına" otomatik olarak taşımıyordu. Bu sonuç, bilimsel olarak şu güçlü cümleyi doğruluyor: "Önce anlam gelir. Beden o anlamın peşinden gider." Tam da burada, yıllardır anlattığım DAT sisteminin kalbine geliyoruz: Durum – Anlam – Tepki. Bu üçlü, hayatı nasıl yaşadığımızın gizli kodudur. Yaşadığımız dış olaylar aynı olsa bile, o olayı nasıl yorumladığımız değişirse hem duygularımız hem davranışlarımız hem de fizyolojik tepkilerimiz tamamen değişir.
İÇSEL BAĞ SİZİ YÖNETİR
Bugün trafikte bir korna sesi duyduğunuzda irkilmeniz, aslında o sesin kendisinden değil; zihninizin o sese yüklediği 'tehlike' anlamından kaynaklanır. Aynı sese, "yol vermemi istiyor" anlamı yükleyen birinin kalbi ise aynı hızda çarpmaz. Çünkü, olayın kendisi değil, olayla oluşturduğunuz içsel bağ sizi yönetir. Tomaka'nın çalışması işte tam da bu noktada DAT sistemini bilimsel olarak doğruluyor. Çünkü araştırma net bir şekilde şunu gösteriyor:
Bir olayı nasıl çerçevelerseniz, biyolojinizi ona göre şekillendiriyorsunuz. Bu, özellikle zorlayıcı hayat deneyimlerinde çok daha belirgin bir hâl alır. Bir sınav, bir ilişki krizi, bir kayıp ya da yeni bir iş fırsatı... Hepsi ilk bakışta 'stresli' görünebilir. Fakat zihninizde verdiğiniz hüküm, bedeninizin kimyasal yanıtını belirler. Tehdit çerçevesi daralma yaratır; meydan okuma çerçevesi ise genişleme...
ZİHİNSEL DÖNÜŞÜM HARİTASI
DAT sisteminin en büyük gücü de burada ortaya çıkar: Anlam değişirse, kimya değişir. Kimya değişirse, duygu değişir. Duygu değişirse, davranış değişir. Sonuç olarak kişi, aynı olayı iki ayrı insan gibi yaşayabilir. Hep söylüyorum: İnsan, kendi zihninin içinde yaşar. Dış dünyanın gerçekliği çoğu zaman sabittir; ama o gerçekliğin iç dünyamızda aldığı şekil tamamen bize aittir. Tomaka'nın çalışması da bunu bilimsel bir dürüstlükle ortaya koyuyor. Bu yüzden DAT eğitimlerinde en çok üzerinde durduğumuz şey, durumu değil, duruma verdiğimiz anlamı fark etmektir.
Çünkü anlam, hayatın direksiyonundaki görünmez eldir. Dışarıdaki trafik, iş hayatındaki baskılar ya da ilişkilerdeki çatışmalar değişmeyebilir. Ama senin zihnin değişirse, dünyanın fiziği bile sana farklı görünür. Günün sonunda mesele şudur: Bir durumla karşılaştığında "Neden benim başıma geliyor?" diye sorarsan, bedenin tehdit biyolojisine geçer. Ama aynı durumda "Benden ne istiyor? Bana ne öğretmeye geliyor?" diye sorarsan, bedenin meydan okuma biyolojisine geçer.
BİLİM SÖYLÜYOR
DAT sistemi tam da bu zihinsel dönüşümün yol haritasıdır. Olay ? Anlam ? Tepki zincirinde, zinciri koparıp yeniden şekillendirdiğin yer 'Anlam' kısmıdır. Ve anlam değiştiğinde dünya değişmez, ama sen değişirsin. Bu yüzden stresle başa çıkmanın ilk adımı olayı düzeltmek değil; olayı nasıl gördüğünü fark etmektir. Ve bazen bir tek cümle, bir tek çerçeve bile insanın tüm biyolojisini değiştirmeye yeter. Bilim bunu söylüyor. DAT bunu öğretiyor. Hayat ise bunu her gün karşımıza çıkarıp sınava tabi tutuyor.
UNUTMAYIN...
Hayat bize her gün sayısız 'durum' getirir. Kimi güzel, kimi zor, kimi de bizi sınamak için gelir. Ama bütün bu manzaranın içine ruhumuzu yerleştiren şey, başımıza gelenler değil; başımıza gelenlere verdiğimiz anlamdır. Bir kelime, bir bakış açısı, bir tek içsel cümle bile... Aynı anı karanlık bir 'tehdit'ten, güçlendirici bir 'meydan okuma'ya dönüştürebilir. Çünkü anlam, insanın iç dünyasını şekillendiren en ince ama en güçlü kudrettir. O yüzden hayatın karşısında duruşumuzu belirleyen şey dış koşullar değil; içimizde kurduğumuz cümledir. Ve bazen sadece o cümleyi değiştirmek bile insanın kaderini değiştirir. Anlamı değiştiren, hayatını değiştirir.
