İslam alimlerine göre, ilk seviyedeki kesin bilgiyi ifade eden ilmel yakin, Sûfîler tarafından farklı şekilde yorumlanmıştır. Bu kavram, tecrübe etmeden öğrenmeyi ifade eder. İlmel yakinde, delillere dayanan ilim yoluyla bazı bilgilere vakıf olunduğundan dolayı yanlış olma ihtimali yoktur. "İlimle bilmek" manasına gelen ilmel yakin ne demek ve tasavvufta ilmel yakin mertebesi ne anlama gelir yanıtı sıkça araştırılan sorulardır.
Bilginin doğruluğunun kesinliğini ifade eden basamaklar, ilmel yakin, aynel yakin ve hakkal yakin olmak üzere üçe ayrılır. İlmel yakin ise kesinlik bakımından ilk basamak anlamına gelir. İslam felsefesinde, deneyime dayanan aynel yakin ile iç tecrübeye dayanan hakkal yakin basamaklarının, şüpheleri gidermekte çok daha etkili olduğu söylenir. İlmel yakin, bizzat yaşanan deneyimin aksine daha çok öne sunulan delillere dayanır. Her ne kadar kesin bilgiyi işaret eden ilk seviye olsa da bazı alimlere göre, bu basamaktaki bilgiler çıkarım yoluyla elde edildiği için yanlış olma ihtimalleri de bulunur. Buna karşın Gazzâlî, ilim ve zihin sayesinde öğrenilen bilgilerin deneyim ile kazanılanlardan daha doğru olabileceğini savunmuştur.
İlimle öğrenmek anlamını taşıyan ilmel yakin Sûfîlere göre, doğruluğu kanıtlanmış olan akli ve nakli delillerin sunmuş olduğu bilgilere vakıf olan alimlerin bulunduğu derecedir. Peygamberler ile Allah'ın sevdiği kulları olan veliler ise derecelerine göre bazı bilgilere deneyimleyerek ulaşırlar. Tasavvufta aynel yakin ve hakkal yakin, sadece Allah'ın özel kullarının varabildiği bilgi mertebeleridir. Buna göre, ilmel yakin seviyesinde olanlara "erbâb-ı ûkul", aynel yakin basamağında olanlara "ashâb-ı ulûm" ve hakkal yakin derecesine yükselenlere ise "ashâb-ı maârif" adı verilir. Söz konusu bu üç bilgi derecesi de kesin kabul edilir, ancak mahiyet bakımından farklıdırlar. Sûfîlere göre alimler ilmel yakin basamağında, peygamberler ile veliler ise aynel yakin ve hakkal yakin seviyesindedir. Ancak İslam'da bu görüş tamamen doğru kabul edilmez, çünkü bu bilgi mertebeleri vahiy, ilham veya rüya dışında öğrenilen bilgileri de kapsar.
