American Journal of Clinical Nutrition dergisinde 30 Mayıs 2025'te yayımlanan ortak bildiri, son yıllarda diyabet tedavisinde kullanılan GLP-1 (Zayıflama iğnesi / ilacı) agonistlerinin obezite tedavisinde de tercih edilmesiyle ortaya çıkan beslenme risklerine dikkat çekti. Böylece kamuoyunda önemli bir tartışma başladı.
Çünkü bugün hekimlerin her kilo problemi olan bireye iştahı kapatmak ve metabolik biyokimyasal düzelmeyi sağlamak adına bu enjeksiyonları öncelikli olarak önermesi, eczacıların "Kilo veremiyorum" diyen her kişiye iğne tavsiye etmesi, hatta hiç sağlık profesyoneli olmaya gerek olmadan reçetesiz bu iğnelere ulaşılması artan ilaç kullanımının yaygınlaşmasını hızlandırmakta. Zayıflama iğnesi ya da ilacı uygulamalarının maliyeti, uzun dönem uyum sorunları, kas ve kemik kaybını tetiklemesi, besinsel düzeyde vitamin ve mineral yetersizliklerine yol açması önemli klinik sorunların da ön plana çıkmasına neden olmakta.
İştah bir bireyin sağlıklı olduğunu gösteren en önemli belirteçtir. Aşırı iştah yiyecek alımının daha fazla olmasına ve obezite gelişimine sebep olurken, iştahsızlık sağlıklı olmayan zayıflığa ve besinsel yetersizlikle sonuçlanmakta. Bu sebeple iştah iyi bir sağlık için normal bir belirteçken obez çoğu kişinin "İştahımı kontrol altına alamıyorum" sıkıntısı yeme davranışında 'yeterli ve dengeli' olan doğal beslenmeye geçişinde sorun yaratıyor. Vücut yağ dokusunda azalmayı da engelleyen bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bireylerin yeterli beslenme danışmanlığı almamasıyla ortaya çıkan ciddi sağlık sorunları ortaya çıkıyor. Bu durum hem sağlık kazanımı olarak zayıflamanın getirdiği olumlu metabolik değişimlerin sürdürülemez olmasına hem de ilaçların maliyet etkinliğinin bireyin ekonomik yüküne daha fazla bir ek maliyet getirmesine olanak sağlamakta olduğunu ifade etmeliyim. Şunu asla unutmamak gerekir; obezitede ilaçlar, iğneler etkin olabilir.
Yan etkiler minimize edilebilir. Ancak; sürdürülebilir sağlık sadece beslenme ve davranışsal değişim ile mümkündür. Yapılan araştırmalar; sadece farmakolojik değil tıbbi beslenme tedavisi ile birlikte yürütülen bir modelin obezite tedavisinde etkin ve daha uzun süre başarı sağlamada etkin olduğunu ortaya koyduğunu da belirtmek isterim.
TEDAVİDE ÖNERİLEN VE UZAK DURULMASI GEREKEN BESİNLER
❚GLP 1 kullanan obez bireylerin iştah azalmasına ve tat değişikliği sebebiyle et, balık, tavuk ve süt ürünlerini yiyememeleri sebebiyle yeterli protein almadıkları gerçeği üzerine beslenme ile kilo başına 1.5 g kadar protein alımının garanti altına alınması kas dokusunun korunması açısından önemli olduğunu bir kere daha belirtelim. GLP 1 kullanan kişilerin beslenmelerinde yumurta, yoğurt, kırmızı et, peynir ve balık eksik olmamalıdır. Kurubaklagiller ve kuruyemişler gibi bitkisel protein kaynakları ile beslenme desteklenmelidir. Protein içeren smoothiler, protein barlar da yeterli protein alımını teşvik etmek için kullanılmalıdır.
❚D ve B12 vitamini, kalsiyum içeren uygun dozlarda multivitamin desteği sağlıklı beslenme planında proaktif olarak besinsel yetersizliğin önüne geçmede güvence altına almak için destek olarak GLP 1 kullanan hastalara verilmelidir. Açlık ve yiyecek isteği azalan bu hastalarda küçük ve sık öğünler etkili olabilir.
❚Taze meyveler beslenmede eksik edilmemelidir. Çilek, taze yaban mersini, elma, ahududu, muşmula, hünnap, nar, muz, portakal ve avokado GLP 1 kullanan hastalarda ön planda olmalıdır.
❚ Taze ve pişmiş sebzeler mutlaka diyette yer almalıdır. Brokoli, yeşil yapraklı sebzeler, havuç, domates, salatalık, bezelye, kabak, patlıcan, mantar, taze fasülye gibi çeşitli sebzelerin yenmesi sağlanmalıdır.
❚Tam tahıllar ve tam tahıllardan yapılan ekmekler GLP 1 kullanan obez bireylerin beslenmesinde hem lif hem bitkisel protein kaynağıdır. Bulgur, kepekli ya da esmer pirinç, kinoa, karabuğday çeşitlendirilerek diyette tüketimine izin verilmelidir.
❚Süt, yoğurt, peynir GLP 1 kullananlarda kaliteli hayvansal protein desteği ve kalsiyum ihtiyacını sağlamak adına önemlidir.
8 VAZGEÇİLMEZ KURAL
1- MUTLAKA EGZERSİZ PROGRAMI OLMALI
Obez bireylerde GLP 1 agonisti tedavisine başlamadan önce kişiselleştirilmiş bir değerlendirme yapılmasının önemi vurgulanmakta. Beslenme durumu, yeme alışkanlıkları detayı, psikososyal değerlendirme, kemik ve kas sağlığı göstergeleri, kullandığı ilaçların değerlendirilmesi ve fiziksel aktivite seviyesi muhakkak değerlendirilmelidir.
Bu değerlendirme tedaviye başlanacak kişide GLP 1 enjeksiyonu sırasında oluşabilecek yan etkilerin doğru bir beslenme planıyla hafifletilmesine olanak sağlayacaktır. Aktivite planının devamlılığının sağlanması yapılmıyorsa doğru bir egzersiz planıyla tedaviyi yönlendirme kas kaybının stabilize edilmesini sağlayacaktır.
2- BİREYE ÖZGÜ STRATEJİLER GELİŞTİRİLMELİ
Gastrointestinal sistemde olacak yan etkilerin bilgilendirilmesi ve nasıl yöneteceğini hastaya öğretmek için eğitim verilmesi ön planda olması gereken bir konu olarak gündemde tutulması gerektiği bildirilmektedir. GLP 1 doz artışına bağlı bulantı, kabızlık, aşırı iştah kaybı sorunlarına karşı diyet stratejilerinin bireye özgü geliştirilmesinin elzem olduğu bu raporda bildirilmektedir.
3 - YÜKSEK PROTEİN TAKVİYESİ ŞART
GLP 1 uygulamalarında en fazla öne çıkan sağlık sıkıntısı verilen kilodaki fazla kas kaybının olmasıdır. Bu kas kaybının toplam verilen kilonun yaklaşık yüzde 38 civarında olduğu bildirilmiştir. Kas kaybı vücut direncini, bağışıklık sistemini, yaşlanma mekanizmalarının hızlanmasını, kemik dokusu yapısında bozulmayı tetikler.
Bunun için beslenmede biraz yüksek protein içeren bir beslenme ve direnç egzersizlerinin düzenli takibi yapılması uyarısı bu raporda ön plana çıkmaktadır. GLP 1 ve kas kaybı ile ilgili yapılan iki önemli araştırma olan STEP 1 ve SURMOUNT 1 bilimsel araştırmalarında aşırı kas kaybının obezite tedavisinde iştah baskılansa dahi biyomikyasal pozitif etkinin ortadan kalkan bir olumsuz değişime olanak sağladığı, kas kaybı ike sarkopeni geliştiği bildirilmişti.
4 - ÇİNKO EKSİKLİĞİ ÖNE ÇIKIYOR
Besinsel vitamin ve mineral eksiklikleri GLP 1 tedavisi uzadıkça ortaya çıkan önemli sorunlardır. Özellikle D vitamini, folat, B 12 vitamini, kalsiyum, magnezyum ve çinko eksiklikleri gelişen önemli sağlık sorunlarıdır. Bu sebeple tam tahıllar, taze sebze ve meyve tüketimi, baklagiller ile kuru yemişlerin dengeli tüketimi mutlaka sağlanmalıdır. Enerji yoğunluğu düşük besinsel değeri yüksek beslenme önem kazanmaktadır.
5- TRANS YAĞ, ŞEKER VE ALKOLE GEÇİT YOK
İşlenmiş besinler, trans yağ, alkol, şeker tüketimi kısıtlanmalıdır. GLP 1 uygulamalarında iştah kaybı ile bireyler bir beslenme programı izlemekten çok doymak değil bir şey tüketmek adına gelişigüzel besin tüketimine yönelmektedir. Hem GLP 1 enjeksiyonu yapıp hem yağlı ve şekerli beslenme kilo kaybını sağlamamaktadır.
6- PSİKOLOJİK DESTEĞİN DİYETE KATKISI VAR
Beslenmenin sürdürülebilirliği için psikolojik destek yaklaşımı da GLP 1 uygulamalarında ayrılmaz bir parça olduğu unutulmamalıdır. Psikolojik uyum için doğru ve uygulanabilir bir beslenme programı oluşturulmalıdır. Doğal besinlerden oluşan, coğrafi yerel besinlerden zengin ve biyoçeşitliliği ön planda tutan besin çeşitliliğine uyumlu bir beslenme psikolojik uyumu da arttırdığı unutulmamalıdır.
7- STRES YÖNETİMİNE DİKKAT
Davranış değişikliği beslenme dışında diğer faktörlerinde ele alınması gereken önemli bir durumdur zayıflamanın devamlılığı için. Uyku, stres yönetimi, sosyal yaşam uyumu sağlanmalı ve fiziksel olarak aktif bir sürecin devamlılığın sağlanmasına odaklanılmalıdır.
8- VERİLEN KİLOLARIN GERİ DÖNMEMESİ İÇİN
İlaç ve iğne enjeksiyonları bırakıldıktan sonra araştırmalar ilk bir yıl içinde verilen kilonun yaklaşık yüzde 66'sının geri alındığını göstermektedir. Bu sebeple yaşam boyu iğne enjeksiyonu kullanımı mümkün olmadığına göre beslenme davranışı iyi yapılandırılmazsa verilen kiloların geri alınabileceği vurgulanmaktadır.
