Dünyanın pek çok ülkesi, isimlerini belirli milletlerden alırken diğer çok sayıda ülkenin adlarının etimolojik kökenlerine bakıldığında ise keşifler ve sömürgecilik hareketleri gibi insanlık tarihine yön veren süreçlerin izleri görülüyor.
Mevcut dünya haritasında birçok ülke, isimleriyle belirli milletleri veya etnik grupları temsil ediyor. Türkiye, Rusya, Macaristan, Arnavutluk, Moğolistan, Bulgaristan ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) gibi ülkeler, adlarında, topraklarında yaşayan halkların isimlerini taşıyor.
Buna karşılık, diğer çok sayıda ülkenin isimlendirilme sürecinde ise keşifler, sömürgecilik hareketleri, bağımsızlık mücadeleleri, köle ticareti gibi insanlık tarihine damgasını vuran olgular belirleyici rol oynadı.
Kimi ülkeler, sömürgeciliğin izlerinden uzaklaşma kaygısıyla bu isimleri değiştirse de hala çok sayıda devlet, insanlığın geçtiği siyasi ve kültürel aşamaları çağrıştıran adlarını kullanmaya devam ediyor.
- Coğrafi keşiflerin etkisiyle ortaya çıkan ülke adları
İnsanların, yaşadıkları toprakların ötesine yönelik merakı sadece keşiflere, savaşlara ve sömürgeciliğe değil, aynı zamanda bugün var olan birçok ülkenin isimlendirilmesine yol açtı.
Özellikle Avrupalılar, sömürgeleştirdikleri topraklar için yapay tanımlamalar belirleyerek, bu bölgelere yerliler tarafından verilen adların yerine bugün kullanılan isimlerini getirdi.
Örneğin, Latincede "bilinmeyen güney toprakları" anlamına gelen "terra australis incognita" adlı bir karayı bulmanın hayalini yüzyıllar boyu kuran kaşifler, 1800'lerin başında Avustralya'ya isim verirken bu ifadeden esinlendi.
Avustralya'nın güneydoğusunda, Hollandalıların kendi ülkelerindeki Zeeland bölgesine istinaden "Nieuw Zeeland" adını verdiği ada ülkesinin ismi ise zamanla Yeni Zelanda oldu.
Öte yandan, İtalyan denizci Kristof Kolomb'un bugün Amerika olarak bilinen karalara 15'inci yüzyılın sonunda ulaşmasının ardından Avrupa'nın bu "Yeni Dünya"ya ilgisinin artması, pek çok ülkenin isimlerini şekillendirdi.
Avrupalı kaşiflerin, bugün Güney Amerika olarak bilinen Venezuela'daki bazı yapıları İtalya'nın Venedik kentindeki ahşap kazıklar üzerine kurulu binalara benzetmesinin ardından ülke, "Küçük Venedik" manasında "Venezuola" şeklinde anıldı.
Bu gelişmenin ardından geçen yüzyıllardan sonra, ABD'nin köle ticareti geçmişinin etkileriyle mücadele kapsamında azat edilen köleleri gönderdiği Afrika ülkesi Liberya'nın adı ise Latincede "özgür" anlamında gelen "liber" kelimesinden ortaya çıktı.
Keşifler ve sömürgecilik, Atlantik Okyanusu'nun batısıyla sınırlı kalmadı. Güneydoğu Asya'da uzun yıllar Hollandalıların sömürgesi altında kalan Endonezya'nın adı, Yunancada "Hint adaları" anlamına gelen "Indos" ve "nesoi" kelimelerinden türetildi.
ÜLKELERE "İSİM BABASI" OLAN İNSANLAR
Yeni toprakların keşfinde, fethinde ve yönetiminde rol alan bazı tarihi kişilikler, bugün bazı ülkelerin isimlerinde yaşamaya devam ediyor. Öyle ki Güney Amerika ülkesi Kolombiya, adını doğrudan Kolomb'dan aldı.
Kolomb'un seyahatlerinin ardından Amerika'nın yeni bir kıta olduğunu belirten İtalyan denizci Amerigo Vespucci ise adının başka kaşifler tarafından bu topraklara verilmesi üzerine doğal olarak ABD'nin isminde kendine yer edindi.
Güney Amerika'daki Bolivya'nın adı, ülkenin 1800'lerin başında İspanya'ya karşı verdiği bağımsızlık mücadelesinde önemli rol oynayan Simon Bolivar'dan geldi.
Adını tarihi figürlerden alan ülkeler, Kuzey ve Güney Amerika'nın ötesine uzanıyor. İspanyolların 16'ncı yüzyılda sömürgeleştirdiği Filipinler'e, dönemin İspanya kralı II. Felipe'nin adı verildi.
Pasifik Okyanusu'ndaki Marshall Adaları, adını İngiliz kaptan John Marshall'dan alırken Afrika açıklarındaki Seyşeller'in adı, Fransız siyasetçi Jean Moreau de Sechelles'e ithafen koyuldu.
Ülkelere "ismi babası" olan kişiler Avrupalılardan ibaret de değil. Afrika ülkesi Mozambik'e adını veren Mozambik Adası'nın ismi, 16. yüzyılın ortalarında Portekizliler tarafından ele geçirilmeden önce adayı yöneten Arap tüccar Musa bin Bik'ten geliyor.
HAMMADDELERLE ADAŞ ÜLKELER
Sömürgeci güçler kimi zaman da belirli bölgeleri isimlendirirken o topraklarda bol miktarda bulunan doğal kaynakları öne çıkardı.
İlk keşfedildiği dönemlerde zengin gümüş rezervleri nedeniyle Arjantin'den bahsederken Latincede "gümüş" anlamına gelen "argentum" kelimesi kullanıldı.
Güney Amerika'nın yüz ölçümü bakımından en büyük ülkesi Brezilya'nın adı ise bölgede sık bulunan ve Portekizliler tarafından "Pau-Brasil" olarak adlandırılan ağaca atfen verildi.
Yine Portekizlilerin, Afrika ülkesi Kamerun'un batısında zengin karides popülasyonuna sahip Wouri Nehri'ne "Karides Nehri" anlamına gelen "Rio de Camaroes" adını takması üzerine ülkenin adı karidesle özdeşleşti.
Hammadde açısından zenginliğiyle sömürge yarışlarının en önemli merkezlerinden biri olmuş Afrika'daki Fildişi Sahili, ismini Avrupalıların 15'inci yüzyıldan itibaren bölgede yaptığı fil dişi ticaretinden alıyor.
SÖMÜRGE DÖNEMİ ÖNCESİNDEN KALAN ADLAR
Öte yandan, coğrafi keşiflerin başlamasından önce, yerli halkların yaşadığı toprakları betimlemede kullandığı kimi eski sözcükler, bazı ülkelerin isimlerinde hala korunuyor.
Coğrafi keşiflerin hedef noktalarından Kuzey Amerika kıtasındaki Kanada'nın adının, bölgedeki yerli topluluklardan birinin dilinde "köy" ya da "yerleşke" anlamına gelen "kanata" kelimesinden türediği tahmin ediliyor.
Orta Amerika'daki Haiti'nin adı da yerli halkların dilinde "dağlık bir ülkeyi" ifade eden "ayiti" sözcüğünden evrilmesi sonucu sömürge döneminden etkilenmeyen isimler arasında yerini aldı.
Amerika'nın yanı sıra "Eski Dünya" ülkelerine bakıldığında ise Batı Afrika'daki Gana'nın isminin, geçmişte o bölgedeki halkın liderleri için kullandığı "savaşçı kral" anlamındaki "ghana" kelimesinden geldiği görülüyor.
ÜLKENİN COĞRAFİ ÖZELLİKLERİNE ATIFLAR
Diğer taraftan, bazı ülkelerin isimlerinde ise milli kimliklerden ziyade öne çıkan topoğrafik özelliklerine, coğrafi konumuna ya da demografisine doğrudan vurgu yapılıyor.
Batı Afrika ülkesi Sierra Leone, ismini Portekizlilerin "Aslan Dağları" manasında "Serra Lyoa" adını verdiği sıra dağlardan alıyor. Benzer şekilde, Balkan ülkesi Karadağ'ın adı da dağlık orman alanlarından hareketle konuldu.
Ülkelerin isimlerini alışlarında Portekizce ve Latincenin yanı sıra Arapçanın da etkili olduğu burada görülüyor.
Arapçada "iki deniz" anlamına gelen kelime, Bahreyn'in adı olurken, "siyahi insanların ülkesi" anlamına gelen "bilad el sudan" tanımlaması ise Sudan'ın isminde kendine yer buldu.
Afrika açıklarındaki ada ülkesi Komorlar, hilal benzeri şekli nedeniyle Arapçada "ay" anlamına gelen "kamer" kelimesiyle adlandırılması üzerine bugünkü ismini aldı.
