Gözler İdlib'te, tansiyon dorukta. ABD üslerinde askeri hareketlilik arttı, Ruslar Akdeniz'de tatbikata hazırlanıyor, İran Suriye'deki varlığını büyütme gayretinde, terör örgütlerinin ise İdlib üzerinden ayrı hesapları var. Peki İdlib'in önemi nedir, Türkiye'nin İdlib'teki askeri varlığı ne ifade ediyor, bu süreçte hangi adımlar atılacak, Taha Dağlı sabah.com.tr için yanıtladı.
2011'DEN BU YANA SURİYE KRİZİNDE İDLİB'İN YERİ NEDİR?
İç savaş 7 buçuk yıldır devam ediyor. İdlib'te düğümlenmiş durumda. İdlib'in buradaki özelliği muhaliflerin son kalesi olması.
İDLİB'TE KİMLER VAR?
İdlib muhaliflerin elindeki tek büyük bölge. Ama burada El Kaide terör örgütünden ayrılanların kurduğu Heyet Tahrir Şam adlı örgütün etkinliği söz konusu. Tabi bölgenin tamamı bu terör örgütünün kontrolünde değil Özgür Suriye Ordusu ve diğer ılımlı muhaliflerin de önemli bir gücü var İdlib'te. 2016'da Halep'ten ayrılan muhalifler, Esed rejiminin son bir yıldır Doğu Guta, Şam'ın diğer bölgeleri, Hama ve Kunaytra'dan püskürttüğü muhalifler de İdlib'te.
İDLİB'TE SİVİLLERİN DURUMU NEDİR?
Minimum 3 milyon sivilden bahsediliyor. Ancak bunun 4 hatta 5 milyon olduğunu söyleyenler de var. Gerçek sayıyı vermek mümkün değil. Ama sivil nüfusun boyutunun ciddi olduğu bilinen bir gerçek. Çünkü yıllardır bir çok bölgedeki rejim ve PKK ya da DAEŞ gibi terör örgütlerinin saldırılarından kaçan insanlar buraya sığındı. İdlib'te Atme mülteci kampı ilk kurulduğunda 10 bin kişiyle başlamıştı şimdi sırf Atme'de 1 milyon mülteciden bahsediliyor.
TÜRKİYE İÇİN İDLİB'İN ÖNEMİ NEDİR?
İdlib Türkiye sınırına yakın bir bölge. Türkiye Suriye krizinde özellikle 2016'dan bu yana sınırlarını terörden temizlemekle mücadele veriyor. Azez-Cerablus, Afrin gibi Fırat Kalkanı ve Zeytin Dalı bölgeleri de İdlib'e yakın noktalar. Mülteciler konusunda da İdlib'in Türkiye için önemi var. Çünkü Türkiye'den dönen mültecilerin Fırat Kalkanı bölgeleri dışında gidecekleri tek yer orası.
TÜRKİYE İDLİB'TE NELER YAPTI?
2016 Fırat Kalkanı, 2018 Zeytin Dalı harekatı gerçekleştirildi. Ama arada bir de İdlib operasyonu var. Türkiye 2017 Ekim ayında İdlib operasyonunu başlattı ve bu operasyon halen devam ediyor. Türkiye bu tarihten bu yana İdlib'te 12 gözlem noktası oluşturdu yani Türkiye İdlib'te askeri varlığı olan bir güç.
İDLİB DAHA ÖNCE DE TEHDİT EDİLDİ Mİ?
İdlib 2011'den bu yana bir çok kez katliamlara hedef oldu. 2016 sonrası rejimin İdlib'e yönelik tehditleri yine vardı. ABD'nin provokasyonları da oldu. Türkiye 2016 sonlarından itibaren Astana süreçlerini başlatarak İdlib'in çatışmasızlık bölgesi ilan edilmesini sağladı. Ve 2 yıllık süreçte İdlib'i Suriyeliler için güvenilir bir noktaya getirdi. Şimdi o güvenlik alanı tehdit altına girdi. Ve Türkiye hem sahadaki askeri gücü hem de masadaki diplomatik tecrübesiyle İdlib'te olası felaketlerin önüne geçilmesi için çaba sarf ediyor.
İDLİB'TE KİM NEYİ GEREKÇE GÖSTERİYOR?
Rusya için tehdit İdlib'teki El Kaide unsurları. Rusya bu bölgedeki terör örgütünü koruyan tarafın ise ABD olduğunu vurguluyor. Amerika'nın son dönemde Suriye'de kimyasal silah kullanılacak iddiası ve buna karşılık operasyon mesajları Rus tarafında "kimyasal silahları El Kaide militanları kullanacak" şeklinde karşılık buluyor. Bu da Rusya'nın İdlib'e yönelik askeri operasyon olasılığının artmasını beraberinde getiriyor. İdlib'te çözümün Türkiye ve Rusya arasında olmasına yönelik bir provokasyon yapıldığı görülüyor.
İDLİB'TE ÇÖZÜME ENGEL PROVOKASYON NASIL YAPILIYOR?
Rusya El Kaide gerekçesiyle operasyon istiyor. Böyle bir operasyon ise İdlib'te büyük bir katliamla sonuçlanabilir. Çözüm muhaliflerin içlerindeki El Kaide unsurlarını ayıklamasından geçiyor. Ancak burada da El Kaide terör unsurlarına etki eden, onları ılımlı muhaliflerin bölgelerine sızdıran farklı güçlerin ortaya çıktığını görüyoruz. Karmaşık durum bundan kaynaklanıyor. Çözümün kuralı basit ve biliniyor ama uygulaması zor çünkü İdlib'te operasyon için gerekçe gösterilen El Kaide unsurlarının ucu bir bakıyorsunuz ABD uzantılarından ya da bir bakıyorsunuz bizzat Esed rejimi kaynaklarından çıkabiliyor. ABD DAEŞ terör örgütünü mesela Rakka'da dolaylı olarak nasıl desteklediyse burada da El Kaide'ye aynı desteği verebiliyor ya da İsrail de bunu yapıyor. Direkt yapmasalar da kendi kontrolleri altındaki PKK teröristleri veya sızdırdıkları silahlı güçler vasıtasıyla bu tür provokasyonları gerçekleştirebiliyorlar.
İDLİB'DE NELER OLABİLİR, AB'NİN TAVRI NE OLUR?
İdlib'te felaket senaryoları gerçekleşmesi halinde büyük katliam uyarıları yapıldı, yapılıyor da. Katliamla birlikte yeni göç dalgası da olabilir. Bu sınır bölgelerindeki diğer mülteci kamplarını da etkiler. Tabi böyle bir durum AB tarafından da dikkatle takip ediliyor. Çünkü büyük göç dalgalarından asıl olumsuz şekilde etkilenen onlar. 2015 benzeri bir mülteci akınıyla bir daha karşılaşmayı kesinlikle istemiyorlar.
İRAN'IN BU SÜREÇTEKİ DURUMU?
İran Savunma Bakanı Amer Hatimi dün uçakla Halep'e geldi. Rejim kontrolündeki bir bölgeye ulaştı. Ancak ortada Esed temsilcileri yoktu İran devrim muhafızları tarafından karşılandı. İsrail hemen bu duruma tepki gösterdi. İsrail Başbakanı Netanyahu, İran'ın Suriye'deki askeri yapılanmasına karşı çalışmaya devam edeceklerini söyledi. Hatta Suriye'deki İran hedeflerinin vurulacağı mesajı da verildi. Ama İran "Suriye'de ben varım" diyor.
İSRAİL TAM OLARAK NE DİYOR?
İsrail çok net bir şekilde "Esed kalsın ama İran gitsin" diyor. Esed rejimiyle bir dertleri yok. İran'ı ve Hizbullah'ı ise özellikle Golan ve yakınlarından tamamen arındırmak istiyorlar. İsrail bunu Rusya ile de paylaşıyor. Fakat İran "Bizim Suriye'deki tasarruflarımıza dikta edemezsiniz" diyerek bunu reddediyor.
