Ukrayna'da tırmanan Donbass krizi dünyanın en çok konuştuğu konulardan biri haline gelirken, bölgedeki yüksek tansiyonun perde arkasını SETA Avrupa Araştırmaları Direktörü Enes Bayraklı sabah.com.tr için değerlendirdi.
İŞTE 10 SORUDA DONBASS KRİZİNİN PERDE ARKASI
DONBASS'TA NELER OLUYOR?
Biliyorsunuz; Rusya, Ukrayna'da örtük bir müdahale gerçekleştirdi. Ukrayna'daki ayrılıkçıları destekleyerek Donbass Bölgesi'ni işgal ettirdi içeride desteklediği milislere. Özellikle buradaki temel çatışma nedeni, Ukrayna'nın batıya yakınlaşması. NATO ve Avrupa Birliği'ne üyeliğinin gündeme gelmesi.
Fotoğrafta: SETA Avrupa Araştırmaları Direktörü Doç. Dr. Enes Bayraklı
BÖLGEDEKİ ÇATIŞMANIN NEDENİ NEDİR?
KRİZİN SICAK ÇATIŞMAYA EVRİLMESİ YÜKSEK GÖRÜNÜYOR
Ve Ukrayna'da bir 'Turuncu Devrim' denilen bir ayaklanma oldu. Ve burada bir 'Turuncu Devrim' gerçekleşti. Rusya bunu kendisine doğrudan bir tehdit olarak algıladığından önce Kırım'ı işgal etti daha sonra da ilhak etti. Bir taraftan da Ukrayna'nın özellikle en fazla sanayileşmiş bölgesi olan bu bölgeleri de yine kendi milis güçlerine işgal ettirdi. Tabii Ukrayna'nın nüfusunun önemli bir kesimi de Rusça konuşan azınlık. Rusya kendisini bunların 'hamisi' olarak görüyor. Çatışmanın temelinde bu var.
2014-2015'ten beri de bu çatışma donmuştu. Arada-sırada bazı çatışmalar yaşansa da bölgede AGİT'in gözlemcileri bulunmaktaydı. Fakat sorun çözülmemişti. Bir şekilde bu sorun ya diplomasi-müzakereler yoluyla ya da tekrar bir sıcak savaşa dönüşerek çözülecek gibi görülüyor. Yani tekrar bir sıcak çatışmaya evrilmesi olasılığı daha yüksek görünüyor.
ABD LİDERİ JOE BIDEN'IN PUTİN'E YÖNELİK SERT AÇIKLAMALARI KRİZİ TETİKLEDİ Mİ?
Özellikle Joe Biden yönetiminin de ABD'de göreve gelmesi ile birlikte tekrar Rusya meselesini gündemine alması, Rusya'yı sınırlandırma-çevreleme politikasına tekrar ABD'nin dönmeye başladığını görüyoruz. Biden'ın Putin'e yönelik 'katil' sözlerini de bu çerçevede düşünecek olursak Ukrayna'nın ve bölgenin hareketlenmesi pek olası önümüzdeki yaz döneminde.
UKRAYNA DEVLET BAŞKANI ZELENSKY'NİN 'SAVAŞI BİTİRMEK İÇİN TEK YOL NATO' SÖZÜ NE ANLAMA GELİYOR?
UKRAYNA 'NATO'YU TOPRAK BÜTÜNLÜĞÜNÜN BİR GÜVENCESİ OLARAK GÖRÜYOR
NATO üyeliği bir toprak bütünlüğünün güvencesi olarak görülüyor Doğu Avrupa devletleri tarafından. Bir kere NATO'ya üye olduğunuz zaman Mesela; Ukrayna soğuk savaş sonrası dönemde 90'larda NATO'ya üye olabilseydi Ukrayna'ya Rusya böyle bir müdahaleyi göze alamazdı. Biliyorsunuz; NATO'nun meşhur bir maddesi var: "Bir üyeye yapılan saldırı bütün üyelere yapılmış gibi olarak kabul edilir" Bundan dolayı da Ukrayna toprak bütünlüğünün güvencesi olarak görüyor.
Fakat şu anda mevcut durumda bir bölgesi işgal altındayken; Kırım ilhak edilmişken Ukrayna'nın NATO'ya girmesi de çok sorunlu bir mesele. Yani bütün bir çatışmayı NATO-Rusya çatışmasına dönüştürmesi tehlikesini bünyesinde barındırıyor. Belki yaşanacak olan bir savaş sonrası Ukrayna'nın bölünmesi söz konusu olabilir.
Bunu Türkiye kesinlikle tercih etmiyor ve böyle bir politikayı Türkiye desteklemiyor. Çünkü; Rusya'nın Karadeniz'de artan etkisi Türkiye'nin milli güvenliğine yönelik de bir tehdit. Özellikle Kırım'a inmiş olması, Karadeniz sahillerinde geniş bir alanı kontrol ediyor olması bizim miili güvenliğimize, boğazlara da oradan bir tehdit. Tarihsel açıdan baktığımızda da böyle.
Ukraynalı siyasetçiler batıya yaslanmaktan başka bir çare görmüyorlar kendilerinde. Çünkü, Rusya Ukrayna'yı yarı-sömürge devlet haline getirmek istiyor. Ukrayna'nın da tarihsel olarak ciddi acıları var Sovyetler Döneminden kalma. Tekrar bir Rus boyunduruğuna girmek istemiyorlar.
RUSYA BÖLGENİN VE KENDİ ÜLKESİNİN DÖNÜŞTÜRÜLMESİNDEN Mİ ÇEKİNİYOR?
Rusya bir kere Ukrayna'yı kendi arka bahçesi olarak görüyor. Ukrayna'da böyle bir dönüşüm gerçekleşirse NATO ve Avrupa Birliği üyeliği gibi sıranın kendisine geleceğini bir 'Kadife-Turuncu Devrim' ile Rusya'da da siyasetin dönüştürüleceği NATO'nun etki alanına girileceği gibi bir korkuları var.
UKRAYNA, RUSYA İÇİN NEDEN ÖNEMLİ? TARİHSEL ARKA PLAN NEDİR?
Ciddi bir Rus azınlık var Ukrayna'da. Öte yandan Ukrayna'yı Rusya'nın tarihsel olarak kurulduğu bölge olarak görüyorlar. Rus kültürü ve tarihi açısından çok önemli olarak görüyorlar. Jeopolitik açıdan da Ukrayna'yı Ruslar kendi 'ulusal savunmaları' açısından birincil öneme ait bir bölge olarak görüyorlar. Rusya'nın çevrelenmesinin engellenmesinin stratejisinin bir parçası olarak.
SOĞUK SAVAŞ SONRASI BÖLGEDE NELER OLDU? BUGUNKÜ DURUMA NASIL GELİNDİ?
Soğuk savaştan sonra Rusya belli bir dönem kriz içerisindeydi 90'larda. Bu dönem içerisinde Romanya, Polonya gibi baltık devletleri hızlıca NATO'ya üye oldular. Daha sonra AB'ye girdiler. Rusya bundan oldukça rahatsızdı. Özellikle soğuk savaşı sona erdiren anlaşmalarda Sovyetler'e sözler verildiği, NATO ordusunun Almanya dışında konumlandırılmayacağı ve bunlarla ilgili sözlerin tutulmadığı. En sonunda Putin'in 2007 yılında yaptığı bir konuşmada Rusya bu doktrini ve rahatsızlığını ortaya koydu.
RUSYA HIZLI TEPKİ VERMEYE BAŞLADI
NATO'nun doğuya doğru genişlemesinin Gürcistan'ın, Ukrayna'nın hatta Moldova'nın NATO üyelikleri gündeme gelmeye başladı. Bunlar Rusya'yı çevrelendiği ile ilgili bir korkuya sürekledi. Rusya buna sonra hızlıca tepki vermeye başladı. Önce Gürcistan-Osetya'ya müdahale etti. Daha sonra Kırım'a geldi. Rusyanın Suriye'ye müdahelesini de bunla ilişkilendirebilirsiniz. Hatta Libya'ya kadar geldi. Böyle bir mücadeleye girişti.
Tabii burada ABD çok ciddi bir alan da açtı Rusya'ya özellikle Orta Doğu'da şimdi tekrardan bir dengelemeye gittiğini görüyoruz ABD'nin Biden yönetimi ile birlikte. Tabii bunu ne kadar yapabilecek. Bunun için bir 'bedel ödemeye' ne kadar hazır bunu zaman gösterecek.
ALMANYA VE FRANSA MEVCUT KRİZE NASIL BAKIYOR?
Almanya aslında Ukrayna'nın AB'ye girmesini en fazla isteyen Avrupa'daki devletlerden biri. Çünkü çok ciddi bir pazar Ukraynada AB açısından. Bir sanayi altyapısı olan da bir ülke. AB'nin fonları üzerinden Ukrayna'daki çeşitli STK'lar desteklenerek bir dönüşüm gerçekleştirilmeye çalışıldı. Burada da Almanya öncü rolü oynadı. Fakat Almanya'nın politikası sessiz ve derinden giderek bir dönüşüm gerçekleştirmek. Ancak iş sıcak bir çatışmaya döndüğü zaman Alman politikacılar itidalli davranmaya, geri adım atmaya meyillidirler. Yani açık bir çatışmanın tarafı olmak istemezler Ruslar ile. Ruslar da bunu bildiklerinden dolayı Ukrayna'da bu oyunu bozdular kendilerine göre. Tasvip ettiğim için söylemiyorum. Resim bu şekilde.
Fransa da Rusya ile iyi ilişkilere sahip. Özellikle ABD'nin etkisini Avrupa'daki dengelemek için. Zaten Fransa geçmişten beri böyle bir politika izler NATO içerisinde.
Almanların da Ruslara yönelik çeşitli başka bağımlılıkları var. Özellikle gaz ve enerji alanında. Ciddi yatırımları da var Rusya'da. Almanya ve Fransa çok açıktan Ukrayna meselesinde Rusya'yı karşılarına almak istemiyorlar. Çeşitli yaptırımlar da uyguladılar ABD'nin baskısı ile 2014'ten Kırım'ın ilhakından sonra fakat hep ABD'nin birkaç adım gerisinden takip ettiklerini görüyoruz.
DONBASS'TA BÜYÜK BİR SAVAŞ YAŞANMA İHTİMALİ VAR MI?
Donbass'ta bir çatışmaya girilebilir, çok olası. Bahsettiğim meselelerden dolayı. Yani burası Ukrayna'nın sonuçta toprağı ve işgal atında Ukrayna yeterli cesareti ve desteği görebilirse buradan bir askeri çözüm üretmeye çalışacaktır. Askeri bir sıcak çatışma ile Rusya'yı masaya oturmaya zorlamayı benimseyebilir.
Kırım meselesi çok daha zor. Ama Kırım meselesi uluslarası hukukta kesinlikle tanınmıyor zaten Rusya'nın burayı ilhakı Türkiye'de tanımıyor işgalini. Yani böyle bir sıcak çatışma olası benim açımdan.
NATO-RUSYA SICAK BİR ÇATIŞMAYA GİRER Mİ?
NATO ile Sovyetler Birliği soğuk savaş zamanında birçok bölgede karşı karşıya gelmelerine rağmen Afganinstan'dan tutun da diğer bölgelere kadar hiçbir zaman açık-sıcak çatışmaya girmedi. Çünkü iki güç arasında çok ciddi bir caydırıcı unsur vardı. O da nükleer silahların varlığı. Ve çok ciddi bir yıkım getirecek büyük bir savaş olduğu için taraflar itidalli davranarak böyle bir yola gitmediler. Ukrayna meselesinde de durumun local kalacağını düşünüyorum. Yani böyle bir NATO-Rusya ya da daha büyük bir çatışmaya gideceğini düşünmüyorum.
