Metaverse kelimesinin kökeni Yunancadan geliyor. "Evren ötesi" diye özetleyebiliriz. Metaverse, dijital araçları kullanan müdavimlerin son dönemde sıklıkla duyduğu kavramlardan biri. Facebook'un adını "Meta" olarak değiştirmesi ve Microsoft'un bu alanda projelerini açıklaması Metaverse kavramını daha da popüler bir hale getirdi.
Dijital dünyanın son 20 yılda çok büyük oranda yol alması, birçok uzman ve kurum tarafından artık gelişim yönünde tıkandığına dair yorumlara sebep oldu. Haliyle bu da üretici konumunda bulunan teknoloji devlerini bir yenilik arayışına soktu. İşte Metaverse tam da bu arayışlar sonucunda ortaya çıkmış, ses getiren bir proje.
Metaverse teriminin genel tanımını şu şekilde özetlemek mümkün: Günümüzde kullanılan tüm dijital dünya bileşenlerinin tek bir sanal evrende toplanarak kolektif bir sanal iletişim alanı oluşturmak. Bu evrene bireyler arttırılmış sanal gerçeklik üzerinden erişebilecek.
Metaverse teriminin çıkış hikayesi oldukça farklı. Bu kavram ilk olarak teknoloji firmalarından ziyade bir roman yazarı tarafından ortaya atılmış. Dünyaca ünlü yazar Neal Stephenson, kaleme aldığı Snow Crash romanında metaverse evrenini kurguladı. Bu romanda insanların belirledikleri avatarlar aracılığıyla sanal bir evrende gündelik yaşamına devam ettiği yazıyordu.
Günümüzde gerek teknolojik alanda gerekse görsel medyada, metaverse kavramı sıkça işlenmeye başladı. Bunun bir örneği de 2018 senesinde vizyona giren Ready Player One filmi. Bu filmde VR gözlükleri aracılığıyla insanlar günlük yaşamlarında yaptıkları tüm işleri kurgulanmış sanal evrende gerçekleştirebiliyordu.
Peki avatararımızla dahil olacağımız bu yeni dijital dünya sosyal hayatımızı ve psikolojimizi nasıl etkileyecek? Önümüzdeki günlerde, yıllarda yaşantımız nereye evrilecek? Sosyoloji, psikoloji ve sosyal medya uzmanlarına sorup, gelecekle ilgili öngörülerini aldık.
ŞİZOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞUNA YOL AÇABİLİR
Metaverse ve genel olarak sosyal medya kullanımı alışkanlıklarımız üzerine çalışmaları ve makaleleri bulunan Psikolog Rana Kutvan'a göre bugüne kadar interneti kullanıyorduk ama metavers'le artık internetin içinde olacağız: "Metaverse'te sanal gerçeklik (VR) ve artırılmış gerçeklik (AR) gözlüklerimizle, başlıklarımızla ve avatarlarımızla bir nevi internetin içinde olacağız. İnterneti şu anki haliyle kullanmamız ve Metaverse'ün vaat ettiği gibi internetin içinde olmak birbirinden oldukça farklı durumlar. Metaverse'ün sunacağı bu yeni boyut büyük bir ihtimalle, özellikle onu çok kullandığımızda gerçeklikle olan ilişkimizi olumsuz yönde etkileyebilir. Siber psikoloji alanında daha önce yapılmış çalışmalar sayesinde metaverse'ün psikolojimiz üzerinde ne gibi etkilerde bulunacağını ancak tahmin edebiliriz. Örneğin Schimmenti tarafından 2017 yılında yapılan bir araştırma şizoid kişilik bozukluğu olan insanların neden özellikle oyunlara yönelik sanal dünyalarla ilgilendiğini incelemiş. Bu araştırmaya göre sanal dünyalar şizoid kişilik bozukluğu olan bireylere gerçek dünyadaki problemlerinden kaçma fırsatı vermektedir. Ruhsal sağlık problemimiz olsun veya olmasın, Metaverse yaygın bir hale geldiğinde kullanıcılarının psikolojileri üzerinde mutlaka olumlu ve olumsuz etkileri olacaktır."
METAVERSE BAĞIMLILARI OLUŞACAK
Psikiyatr Cem Keçe'ye göreyse metaverse halüsinasyonları tetikleyebilir: "Kuşkusuz internetin icadı dünyanın her alanında bir devrimi beraberinde getirdi ve her gün her saniye güncellenmeye devam ediyor. Bununla birlikte, bu dijital evrimin insanların ruh sağlığı için son derece yıkıcı olduğu da kanıtlanmış bir gerçektir. İlişkilerimizi, yaşam tarzlarımızı, seçimlerimizi, edindiğimiz arkadaşları, yediğimiz yemekleri, gördüğümüz haberleri giydiğimiz kıyafetleri etkiliyor. Bu durumu daha ileri boyuta taşıyacak olan Metaverse ile sanal etkileşimlere girmenin en çarpıcı potansiyel etkisi, özellikle sanrılar ve halüsinasyonlar içeren psikozlarla ilişkili olacaktır. Dijital teknolojinin aşırı kullanımı, somatik semptomlar, depresyon, psikotizm, paranoid düşünce gibi birçok ruh sağlığı sorunuyla ilişkilidir. Metaverse birçok insan için neyin gerçek ve neyin fantezi olduğu arasındaki çizginin bulanıklaşmasına neden olabilir. Akıllıca ve ölçülü bir şekilde tüketilmemesi sonucunda bu sanal gerçekliğe bağımlı milyonlarca insan olacaktır. Buna toplumsal ilişkilerin bozulmasını da eklemek gerekir."
GERÇEKLİK ALGIMIZ TEHLİKEDE
İnönü Üniversitesi Görevlisi Öğretim Görevlisi Sosyolog Vehbi Bayhan'a göre metaverse psikolojik, sosyolojik ve felsefi sorunlarla beraber geliyor: "Metaverse uzamında üç boyutlu avatarlarımızın gerçek benliğimiz ve fiziki bedenimiz yerine sanal olarak eylemde bulunması, gündelik hayatımızı tümden değiştirecek ve etkileyecektir. Somut fiziksel uzamda (mekanda) yaşamaya alışmış bireylerin sanal evrende imgeleriyle ve taklitleriyle var olması, hem psikolojik, hem sosyolojik hem de felsefi açıdan sorun yaratacaktır. İnsan, duygularını yüz yüze ilişkilerde daha sahici yaşarken, sanal evrende -mış gibi yaşayacaktır. Normal hayatta da maskeler ile ilişkilerimizi sürdürürken, sanal evrende daha sahte ve çok çeşitli maskeler ile ilişkiler kuracağız. Sahicilik duygumuz yerine, sanal evrenin kurgu dünyası ikame edilecek. İnsan sosyal bir varlıktır. Birbiriyle iletişim kurmadan yaşayamaz. Ancak sanal evrende asli beden ve ruhu ile değil, mimesis (kopya) beden ve ruhu ile ontolojik açıdan var olmaya alışacaktır. Bütün bunlar bize hayal gibi gelebilir. Geçen yüzyıllardaki teknolojinin evrimine bakıldığında, her çağda yeni gelen teknolojiye kuşku ile bakıldığını, ancak zamanla kanıksandığı ve alışıldığı görülmektedir.
Kablosuz akıllı telefonlar ile görüntülü konuşacağımız, internet ve sosyal medya 1980 öncesi tüm zamanlarda bir hayal idi ise, geleceğin interneti diye lanse edilen sanal evren uzamında yaşamaya ütopya deme lüksümüz yok. Belki sanal evrenin olumlu tarafı insanlar arası fiziksel temas azalacağı için salgın hastalık riskinden korunma sağlayabilecektir. Şiddet ve birbirine zarar verme sanal evrende kopya beden ve ruhlar arasında olacaktır. Olumsuz yanı hayatın duygusallığı ve şiirselliğinin yitimini getirebilecektir. Robotlardan oluşan bir toplum olma ihtimalini içinde barındırmaktadır. Zaten yapay zekânın da bu oluşumda birincil görevini düşünürsek bu öngörümüz ütopik olmayacaktır."
DEZENFORMASYON İÇİN İDEAL BİR ARAÇ
İbni Haldun Üniversitesi Felsefe Bölümü'nden, fizikçi ve felsefeci Doç. Dr. Enis Doko ise kişisel verilerimizin güvenliği ile ilgili bir uyarıda bulunuyor: "Metaverse'te sanal eşyaların satıldığı yepyeni bir pazar ortaya çıkacak. İnsanlar burada çok zaman geçirip, statülerini bu eşyalarla gösterecekleri için epey yüklü gelir getiren bir pazar olacak. Ancak keşke Metaverse sadece sanal bir pazar olsa. Facebook sosyal medya şirketlerinin sattığı ana mal bilgilerimiz ve Metaverse bizim zihnimizin derinlikteki bilgileri alıp satışa çıkarma potansiyeline sahip. Şu anda sosyal medya kişisel bilgilerimizi, resimlerimizi, yazılarımızı ve beğeniler gibi tepkilerimizi kayıt altına alıp satabiliyor. Metaverse ise üç boyutlu bir evrende yaptığımız her şeyi, her hareketi, tepkiyi ve düşünceyi kayıt altına alma potansiyeline sahip. Tabii Metaverse inandırıcılığı ve bilinç altımızı daha ciddi şekilde etkileme potansiyelinden dolayı 'marketing' ve insanları manipüle etmek ve dezenformasyon için de ideal bir araç olacak."
EVLER MODERN HAPİSHANELERE DÖNÜŞEBİLİR
Uluslararası Sosyal Medya Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Said Ercan konuya bambaşka bir yönden bakıyor ve Metaverse'ün küresel girişimcilerin hayalini kurdukları tek dünya düzeninin alıştırması olduğunu söylüyor: "Haz ve hız çağında Metaverse hem haz, hem de hız vaat ediyor, haz ve hızın moda olduğu ve meşrulaştığı ortamda her türlü suçun, her türlü ahlaki normun yok sayıldığı, ücreti mukabili yapılacak şeylerin meşru olduğu bir dünya insanın değer bazlı yaşamını da tehdit ediyor. Gerçek hayatın belki de azaldığı sanal ortama aktarılan bu süreçte, evler modern hapishanelere dönüşebilir. Yeni dünya düzeni (New World Order) peşinde koşan bazı küresel girişimciler, dünya için kurmak istedikleri ve tek dünya devletini pekala burada kurabilirler."
İÇİNDE NELER OLACAK?
- Bütün dijital ortam birbirine burada bağlanabilecek.
- Dijital bir ekonomi oluşacak.
- Programlanabilir nesneler eklenebilecek.
- Sanal gardıroplar olacak ve dijital kıyafetler tasarlanacak.
- Alışveriş yapılabilecek, boş zaman aktiviteleri olacak.
- Konserler, konferanslar düzenlenecek.
- Çevrimiçi oyunlar, kripto paralar, sosyalleşme alanları, alışveriş yerleri, iş merkezleri, sinema salonları bulunacak.
- Örneğin dünyanın en ünlü tiyatro salonlarında oyunları izleyebileceksiniz. Böylece 5 bin koltuk kapasiteli sanat merkezi bir anda milyonlarca kişiye hizmet verebilecek.
- Sanatçılar eserlerini meraklılarına ulaştırabilecek.
- Özetle fiziki bir yatırıma gerek olmadan ürünler buradan insanlarla buluşturulacak.
NASIL KULLANILACAK?
- Kullanıcıları avatarları temsil edecek.
- Bu avatarlar, üç boyutlu hologramlar olacak.
- Metaverse erişimi için sanal gerçeklik teknolojisi kullanılacak.
- Sanal gerçeklik gözlükleri, akıllı kulaklıklar ya da akıllı saatler gibi.
- Bu aletler sayesinde; sadece Metaverse içeriği görüntülenmeyecek, kullanıcı direkt sanal evrenin içine girebilecek.
- Geliştiricilerine göre kullanıcılar dijital dünya türleri arasında istediği gibi gezebilecek.
- Bilgisayar başında olmak gerekmeyecek.
- Metaverse içerisinde evrensel kabul gören dijital para birimi geçecek.
- NFT'ler ve kripto paraların önemi artacak.
ŞU AN NE DURUMDA?
- Metaverse henüz emekleme aşamasında.
- Ancak zaten yıllardır hazırlıklar sürüyordu.
- Facebook'un 28 Ekim'deki isim değişikliğiyle bir anda dünyanın gündemine oturdu.
- Örneğin Second Life / İkinci Yaşam adlı sanal dünya 2003 yılından beri aktif.
- Günümüzde bazı oyun firmaları, Metaverse'e kısmen geçmiş durumda.
- Örneğin Fortnite, Minecraft, Roblox, World of Warcraft...
- 45 milyar dolarlık piyasa değerine ulaşan Roblox oyununda henüz dokuz yaşında olan çocuklar doğum günleri için partiler bile veriyor.
- Bu tarz oyunlarda kullanıcılar ortak çalışabiliyor.
- ABD'li rap'çi Travis Scott, nisan ayında konserlerinde avatar olarak ortaya çıktı ve 12 milyon kişi izledi.
- Dave ve Traci Gagnon çifti
- Eylül tarihinde Metaverse evreninde düğün yapan ilk çift oldu. Konuklar, kendi avatarlarını oluşturarak törene katıldı.
- Microsoft, ofis programlarıyla dahil olacak.
- Nike firması sanal ayakkabı satacaklarını duyurdu.
- Grafik şirketi Nvidia, sanal dünyaları birbirlerine bağlayan bir platform geliştiriyor.
NE ZAMAN YAYILACAK?
- BBC'ye göre tam olarak işlevsel olması için muhtemelen daha onlarca yıl var.
- Artırılmış gerçeklikle ilgili ürünlerin yayılması gerekiyor.
- Yasal düzenlemeler yapılmalı.
- Şirketler arasındaki işbirlikleri artmalı.
- Ancak Covid-19 pandemisi tüm bu geleceği daha fazla yakınlaştırdı.
RİSKLER NELER?
- En temel sorun yine yasal boşluklar.
- Günümüzde internet ortamında kullanıcılar olarak savunmasız durumdayız.
- Dolayısıyla Metaverse içerisinde kullanıcılar, çok daha fazla dijital ayak izi bırakacak.
