Dünyanın en çok izlenen akımlarından biri olan "mukbang" adlı akım, aşırı yeme davranışından alınan hazzın yayınlandığı, hem psikolojik hem de fizyolojik oldukça riskli bir durum olarak öne çıkıyor. Dünyanın her yerinde milyonlarca kişinin izlediği bu akım, geçtiğimiz günlerde 24 yaşındaki Çinli bir yayıncı olarak tanınan Pan Xiaoting'in canlı yayında ölümüne sebep oldu. Nasıl olur da ölüme kadar sürükleyen bir akım bu kadar popüler hale gelir? Ardındaki psikolojik gerçekleri Uzman Klinik Psikolog Berkay Ateş ve bu aşırı yeme davranışının neden olduğu fiziksel etkileri Uzman Diyetisyen Ersin Özdemir ile konuştuk. İşte ayrıntılar…
Mukbang yayınları Asya ülkelerinde inanılmaz derecede popüler ve binlerce insan görüntülenmek için inanılmaz miktarlarda yemek yiyor. Pan Xiaoting de bu yayıncılardan biri olarak yediği yemek miktarını her geçen gün artırarak takipçi sayısını artırmaya çalışıyordu. İşte bu yayınlardan birinde ise hayatını kaybetti.
Otopsi raporunun dehşet veren detaylarına göre; 300 kg'a kadar çıkan Xiaoting'in karın bölgesinin ciddi şekilde deforme olduğu ve midesinin sindirilmemiş yiyeceklerle dolu olduğu ortaya çıktı. Yaşanan bu dehşet veren olayın ardındaki dinamikler ise yaşananlar kadar endişe verici.
UZMAN PSİKOLOG BERKAY ATEŞ
Uzman Psikolog Berkay Ateş, dünyanın en çok izlenen bu videolarının neden sevildiğine dair; "Bu tarz videolar ile ayna nöronlar dediğimiz nöronlar sayesinde insanlar, dışarıdaki insanların deneyimlerini kendileri dolaylı olarak dopamin veya serotonin bazında alabilirler. Dolayısıyla insanlar bu tarz videoları izlerken dolaylı da olsa bu deneyimlerden dolayı, ödüllendirme mekanizmaları devreye giriyor."
"DOYURDAKLARI ŞEY DUYGUSAL AÇLIK"
"Örneğin; duygusal açlığı olan, bu tür yemekleri yemek için kendini kısıtlayan kişiler, bunu dolaylı bir biçimde yiyen insanları izlediklerinde o duygusal açlıklarını doyurabilecek bir hisse kapılmaları mümkün. Tıpkı izlediğimiz bir filmdeki karakter üzerinden kendi istek ve arzularımızı gerçekleştirmeye dair yaşanılan rahatlama, bu videolar için de geçerli hale geliyor denilebilir" cümlelerini kullandı.
Ateş; "Aynı zamanda yalnız yemek yemeyi sevmeyenler için de bu videolar çekici hale gelebilir. Bir şeyler izlerken yemek yeme isteği, aynı zamanda kendisiyle birlikte yiyormuş gibi hissettiren bu videolar alışkanlık haline gelebilir. Özellikle kendilerini yalnız hisseden insanlar için bu durum oldukça geçerli. Tabii ki sosyal medya ve trendlerin ortaya çıkardığı merak da buradaki önemli bir etken. Bu davranışları merak dolayısıyla insanlar izlemeye devam ediyor" diyerek izleme dinamiklerinin ardındaki ayrıntılara değindi.
"İZLEYENLER BİRBİRİNDEN FARKLI AMAÇLARA SAHİP"
Berkay Ateş; bu videoları yoğun olarak izlemenin ardında bağımlılık olup olmayabileceğine dair ise; "Bağımlılık olabilmesi için kişinin kontrolünü bu konu üzerinde neredeyse "tamamen" kaybetmiş olması gerekiyor. Gündelik yaşantısını etkileyecek şekilde bu izleme deneyiminin oluşması, yoksunluk durumunun ortaya çıkması gibi durumlar gerekiyor. Bu nedenle buna tam olarak bağımlılık denilebilmesi için çok şiddetli durumların ortaya çıkması gerek. Bağımlılık olmasa bile bir kaçış ihtiyacı, stresten uzaklaşma davranışıyla bu videoların izlenme oranında artış görülebilir" açıklamasında bulundu.
"HİÇ ALMADIĞI ONAYI BU VİDEOLARLA ALIYOR"
Aşırı kilo alma haline ve zorla bir şeyler yemeye çalışmaya rağmen severek bu videoları çeken kişilerin psikolojik durumlarına ilişkin açıklamada bulunan Ateş; "Bu videoları çeken insanların birbirinden farklı amaçları olabilir. İnsanlar, yaptıkları bir davranışın dışarıdan kabul görmesi ve onay mekanizmasıyla birlikte bu davranışın temellenmesiyle içlerindeki bu "hayvani dürtüleri" daha fazla göstermeye başlayabilirler. Örneğin; kilo almanın toplumsal olarak kabul edilmediğini düşünsek de yemek yemenizin etkileşim alması, bir konuyu bastırmak zorunda kalmadan deşarj olabiliyor" dedi.
Bu videoların yayınlanmasının ardındaki mekanizmalardan bir diğerinin ise; hem para kazandıran ve toplumsal olarak onay alabiliyor, ayrıca yeme bozukluğu, patolojik durumların da istediği gibi yaşayabilecek bir alan oluşturabilmesi olduğunu söyleyen Ateş; "Bu insanlarda aşırı yeme davranışı varsa özellikle izleyenler için değil ama tam da bu videoyu çekenler için bir bağımlılık haline dönüşebilir" cümlelerini kullandı.
"ARDINDA GİZLİ BİR HAZ MEKANİZMASI VAR"
"Bu yayınları yapan kişiler yemek yemeyi, gizli bir haz mekanizması olarak gördükleri için yoğun bir adrenalin salgılıyor olabilirler. Özellikle gizli yemek yiyenler, ne kadar heyecan yarattığını bilirler" diyen Ateş; videoları çekenlerin işte tam bu noktayı aşıp insanlara göstererek yemek yemeye dair büyük bir haz geliştirebildiklerini belirtti.
Ateş ayrıca "Psikolojik olarak vücut algıları bozulmaya başlayan, tıkınırcasına yeme bozukluğu geliştiren ve anksiyete - depresyon çeken insanlarda görülebilir. Örneğin; bipolar biri çok yoğun bir şekilde yediği bir dönemden bu yediklerinden pişman olduğu bir depresyon dönemine geçebilir" diyerek psikolojik temalara dair ayrıntılar sundu.
"SOSYAL MEDYA AKIMLARI VE SÜRÜ PSİKOLOJİSİ"
Bu videoları izleyerek aynı zamanda bu yayıncılara etkileşim verilmesi ve toplumsal olarak bu denli zarar veren bir akıma dahil olmanın ardındaki psikolojiyi de değerlendiren Ateş; sosyal medya ve trendlerin, oldukça çılgın bir hal almış halde olduğuna vurgu yaptı.
Pan gibi ölüme sürüklenen kişilerin bu yayınlardaki etkileşimden teşvik aldığını belirten Ateş; "Genellikle birinin bu denli yemeye teşvik eden insanların bunu yapabilmesinin ardındaki sebep, bir grubun parçası olarak kendi kimlikleriyle orada bulunmamalarındann kaynaklanıyor. Kitle bir diğer adıyla sürü psikolojisiyle hareket eden bu insanlar, oldukça tehlikeli bir hal alabiliyor. Anonimlik maskesi altında saklanarak istedikleri insana istediğini yapabileceğini düşünür bu insanlar. Bu, linç kültürünün yaygınlaşmasıyla da alakalı bir durum" dedi.
"BİREYSEL KİMLİĞİN ÖNÜNE GEÇEN ANONİMLİK"
Ateş; "Sosyal medyada bu teşviği yapan hiç kimse bu insanın ölümünün sorumluluğunu almıyor. Çünkü sürü psikolojisinde grubun kimliği, herkesin bireysel kimliğinin önüne geçer. Buradaki kişiler de genellikle anonim hesaplarla hareket ediyor. Bu durumda herhangi bir sorumluluk hissetmeden, sırf kendi eğlenceleri için ve hatta çocuklara göre "başarılı olarak" nitelendirilip teşvik ediyorlar" açıklamasında bulundu.
"SADİST DUYGULAR İÇİN BİR ALAN SUNUYOR"
Sadist duyguların da bu etkileşimi harekete geçirebildiğini belirten Ateş; "Bu anonim insanların içerisinde sadist olan da var ve komaya girmesini isteyenler bile bu baskıyı yapıyor olabilirler. Bu akım kültürü, son derece tehlikeli bir halde. İnsanlar bu akımlarda bir eğlenceye, bir yarışmanın içerisindeymiş gibi bir heyecana kapılıp bunu gerçekleştiriyor olabilirler. Aynı zamanda insanlar bunu bir ekranın ardındaki insan gibi görüp onun da kendisine ait bir yaşantısı olan, canlı bir birey olarak nitelendirmiyorlar. Dolayısıyla bu kişilerin ölümleriyle, gerçek hayattaki etkilerle çok ilgilenmiyorlar" diyerek akım kültürünün tehlikelerine değindi.
"SOSYAL MEDYADA İÇERİK ÜRETİCİLER KENDİ SORUMLULUKLARINI ALMALI"
Yayıncılara yaptığı uyarıda ise Ateş; "Bu nedenle sosyal medyaya içerik üreten kişilerin kendisinin sorumluluğunu alması gerekiyor. İnsanlar, tamamen duyarsızlaşmış haldeler, gerçek hayatta nasıl etkileri olur, insanların sağlığı bozulur mu gibi bir davranış geliştirmiyorlar. Hatta yayıncıların yaptığı bu yayınları "takım arkadaşlığı" olgusu üzerinden de değerlendirenler mevcut. Burada "daha fazla yemek, daha iyi performans" anlamına geliyor" diyerek dikkatli olunması gerektiğini belirtti.
"ETKİLEŞİMİN ARDINDAKİ YAŞ GRUPLARINA DİKKAT!"
Yoğun etkileşim kuran yaş gruplarına ve beyin yapılarına dair ise Ateş; "Bu kitlelere baktığımızda soyut kavrayışın yeterince gelişmemiş olduğu, ergen kitleler olduğunu görebiliriz. Özellikle 25 yaşına kadar beynimizin dış korteksi yeterince gelişmemiş oluyor. Çok daha riskli davranışlar gerçekleştirmemize sebep olan merkez bölgeler amigdala ve limbik sistem gelişmiş olsa da bu dürtüyü frenleyecek bir mekanizmanın hala tam gelişmemiş olması, soyut kavrayışın olmaması, dış korteksin yeterince çalışmıyor olması bu davranışın sonucunun nereye gideceğini çok bilmeden hareket etmesine sebep oluyor. Bu kitle bir araya geldiğinde ve bir yayıncıya teşvikte bulunduğu anda her şey olabilir" dedi.
DİYETİSYEN ERSİN ÖZDEMİR
Aşırı yeme akımının sosyal medyada çılgınlığa dönüştüğünü gösteren mukbang videolarının etkilerine dair ise Diyetisyen Ersin Özdemir önemli uyarılarda bulundu. Özellikle mide kapasitesinin sınırlılığına ve Pan'in yaşadığı mide duvarının nasıl delindiğine dair bilgi veren Özdemir, mideye dair bilinmeyenleri yanıtladı.
"MİDE SÜREKLİ YEMEYE UYGUN BİR ORGAN DEĞİL"
Diyetisyen Ersin Özdemir; "Bir insanın beden sistemi, sürekli ve abartılı yemek yeme gibi davranışlara alışkın değildir. Midemizin asıl amacı; mide asidiyle yenilen besinlerin kötü bakterileri yok etme, sindirimi gerçekleştirme ve kimüs ismini verilen bir çamur haline gelerek sindirimi sağlar. Fakat sürekli yeme haline karşı mide asidi dayanıklı değildir. Midemizin kesintisiz şekilde mide asidi salgılaması da mümkün değildir. 24 saat boyunca günde ortalama üç öğünlük sürede mide asidi salgılanırken, yemek yenilmeyen dönemlerde mide asidi salgısı durur." diyerek videolar boyunca yaşanan bozulmuş bir sindirim sisteminin nasıl ortaya çıktığını anlattı.
Mukbang videolarındaki aşırı yeme halinin mide asidi üzerindeki etkisine dair ise Özdemir; "Ayrıca mide asidinin olabildiğince pH 1 ve 2 aralığında ciddi bir asit düzeyinde olması gerekir. Mide asidi pH 2'den 3 ve 4 gibi seviyelere çıktığında gücünü kaybeder. Buradaki 1 birimlik artış, 10 kat değişen asit gücüne tekabül ediyor" açıklamasında bulundu.
"DELİNEN MİDENİN ARDINDA FAZLA SALGILANAN ASİT VAR"
Tehlikelerden bahseden Özdemir; "Herkesin midesi kendi yumruğu kadardır. Mide genişleyebilen bir organ olduğu düşünülürse fazla yemekle, mide asidinin fazla salgılanması oluşur ve mide duvarında delinmelere sebep olabilir. Olayda bahsi geçen Pan Xiaoting'in yaşadığı biyolojik tepkiler de tam olarak budur. Buradaki en önemli durum; "acıkınca yemek, doyunca bırakmak" formülünün dışında olmasıdır. Sosyal medyadaki bu akımlar, bu nedenle çok tehlikelidir" diyerek sınırlılıklardan bahsetti.
"OBEZİTE SALGINININ YANSIMASI"
Bu videoların aynı zamanda obeziteye dair tehlikeleri de tetiklediğini söyleyen Özdemir; "Dünyanın en büyük problemlerinden biri olan "obezite salgını" sosyal medyadaki bu yayınlar ise bu salgını adeta körükler halde. 24 yaşındaki yayıncı olan bu genç kızın, günlük belki de 10 farklı insanın yiyebileceği yemeği tek bir kişinin yediğini görüyoruz. Hatta neredeyse birkaç saatte tüketilen bu yemek oranı, farklı psikolojik ve biyolojik sorunların yanı sıra gıda israfına da neden oluyor. Obeziteyi tetikleyen bu yeme biçimi, yemek yemekle ilgili barışık duyguları alt üst eder" diyerek kapasitenin çok üstünde yemenin tehlikelerine değindi.
"DUYGUSAL VE GERÇEK AÇLIK ARASINDAKİ FARK"
Duygusal açlık ve gerçek açlık arasındaki ayrımı yapmak için ipuçlarını veren Ersin Özdemir; "Diğer yayıncılardan etkilenen Pan, psikolojik alt yapısıyla birlikte fiziksel olarak da gençlerin nasıl büyük bir tehlikeye sürüklendiğini gösteriyor. Kişilerin yalnız hissetmesi, sosyal medya akımları tetikleyicileri, gibi aşırı yeme davranışı ortaya çıkabilir. Burada aşırı yeme haline dair önemli bir ayrım mevcut. Gerçek açlık, yemeğin hazır olmasını, vaktini ayarlayarak bekleyebilir. Fakat duygusal açlık günün hangi vakti olursa olsun "bekleme mekanizması" yoktur. İstedikleri her an fast food, atıştırmalıklar gibi besinleri yeme eğilimi görülür" diyerek bu videolardaki doğru beslenmeye dair bilinenleri nasıl alt üst ettiğini anlattı.
Mide kapasitesine ve doğru beslenmeye dair Ersin Özdemir; "Yetişkin bir insanda mide 300 grama kadar küçülebilirken, 3 kg'a kadar genişleme gözlemlenebiliyor. Oldukça esnek olan mide, arada sırada fazla yendiğinde genişlemeye sebep olmasa da kalıcı bir aşırı yeme davranışı midenin boyutlarında değişimlere sebep olabilir. Bir hafta boyunca tıka basa yeme gibi davranışlar devam ederse midede büyüme ortaya çıkabilir. Aşırı yeme davranışı veya çok az beslenme, midenin B12 gibi vitaminleri gibi vitaminlerin emilimini sağlayamamasına neden olur" hem bu videolarda hem de günlük yaşamda ne denli dikkatli olunması gerektiğine dikkat çekti.
