NEREDE o eski referandumlar. 1961 ve 1982'de halk oyu, demokratik bir ortamda cereyan etmedi. "Hayır" diyen vatandaşın önündeki tek seçenek, askerlerin daha uzun süre iktidarda kalmasıydı. 1987'de halka, "Eski politikacıların yasakları kalksın mı?" diye soruldu. Özal ve Anavatan "Siyasi yasaklar sürsün" diye mitingler düzenledi; dönemin önde gelen bakanlarından Güneş Taner, üzerinde "No, no, no" yazan turuncu bir tişört giyerek, meydan meydan dolaştı. Kıl payı farkla yasaklar kalktı ama, aynı gün, sandıklar henüz açılmadan, Özal genel seçimleri ilân etti. Heyecanlı günlerdi onlar... Aslında, siyasi yasakların kalkması referanduma sunulacak konu da değildi. Çünkü bir temel hak, vatandaş öyle istiyor diye, kısıtlanamaz. Özal, ipin ucunu kaçırdı; bu defa da 1989'da yapılacak mahalli seçimler bir yıl erkene alınsın diye Meclis'ten referandum kararı çıkarttı. Onun istediği "evet" oyu beyaz, "hayır" oyu ise "kaka rengi", kahverengiydi. Özal'ın danışmanları en itici rengi rakiplerine bırakmıştı.
Türkiye'de artık benzer dönemlerin geri gelmesi düşünülemez. Ve hiç endişe edilmesin, bir temel hak referanduma sunulup, kısıtlanamaz.