Birçok olaydan "tarihin akışını değiştiren dönüm noktası" diye söz edilir. Çoğu kez abartılı bir görüştür. Ama bir olay var ki, 1924'ten bu yana yaşanan her şeyin yönünü etkiledi büyük ölçüde.
Sovyet Komünist Partisi Merkez Komitesi'nin o yılın mayıs ayında yaptığı bir toplantıdan söz ediyorum. Hiçbir tiyatro yazarının yaratamayacağı kadar dramatik bir gerginlik sahnelenmişti orada.
Elli komite üyesinin içindeki baş oyuncular: devrimin liderden sonraki en büyük kahramanı Troçki, partinin Genel Sekreteri Stalin, ülkeyi onunla birlikte yönetmekte olan Troyka adlı üçlünün öteki iki üyesi Kamenev ve Zinovyev, bir de Lenin'in dul eşi Krupskaya.
Büyük lider öleli dört ay olmuş. İçeriğini eşinden başka kimsenin bilmediği vasiyeti ilk kez toplantıda açılacak. Ve hazırlığı sürdürülmekte olan parti kurultayında okunarak halka duyurulması karara bağlanacak.
Troçki ülkede tartışmasız "ikinci adam". (Atatürk'ten sonra lider diye akla herkesten önce İnönü'nün gelmesi gibi bir durum.) Hem gerçek bir entelektüel, etkili bir hatip ve güçlü bir yazar, hem de müthiş bir organizatör. Kızıl Ordu'yu o kurmuş. Ama toplantının yapıldığı sırada kenara itilmiş ve herkese küsmüş durumda.
Çünkü Stalin kaba, cahil ve silik ama kulis ustası. Parti üyeleriyle, alt kademelerin ileri gelenleriyle, delegelerle yakınlaşmayı biliyor. Herkesin derdini dinleyip sırtını sıvazlıyor, küçük iyiliklerle desteklerini sağlama bağlıyor. Öylece elde ettiği gücü kullanarak işler başarıp Lenin'in gözüne girmiş. Sonra da Troçki'nin önünü kesmiş.
Kamenev ve Zinovyev gerek partinin, gerek ülkenin sıradaki üçüncü ve dördüncü adamları. İkisi de yeteneksiz köylü saydıkları Stalin'i tehlikesiz görüyor, ama kıskandıkları Troçki'nin liderliğini önlemek için destekliyorlar.

***
Lenin'in vasiyeti okunuyor. Tam bir bomba: Stalin'in hoyratlığının tehlike yaratabileceğini vurgulayan ölü lider "Onu Genel Sekreterlikten uzaklaştırın" diyor arkadaşlarına.
Uzun bir sessizlik çöküyor salona. Kimse kimsenin yüzüne bakamıyor. Sonradan anı yazanların anlattıklarına göre, Stalin'in suratı kireç gibi. Oturduğu yerde büzülüp küçülüyor. Sonunun geldiğini düşündüğü belli.
Ama Zinovyev söz alıp yardımına koşuyor "tehlikesiz" köylünün:
"Yoldaşlar, aramızdan ayrılan liderimizin isteği bizim için yasadır. Onun bütün direktiflerine uyacağız elbette. Gelişmelerle doğrulanmayan tek teşhisi ise sevinilecek bir istisna oldu. Genel Sekreterimizle kaç aydır tam bir uyum içinde çalışmaktayız. Hiçbir hoyratlığını görmedik. Yanlış anlamalara yol açabilecek olan bu vasiyetin kurultayda okunmamasını öneriyorum."
Öneri ona karşı kırk oyla kabul görünce Lenin'in eşi "Kocamın vasiyetini örtbas ediyorsunuz" diye haykırarak yerinden fırlıyor. Susturamayınca zorla salondan çıkarıyorlar kadını.
Sonra bütün gözler Troçki'ye dönüyor. "Ben bu kararı tanımıyorum, durumu halka açıklayacağım" dese ya da başka bir öneriyle ağırlığını devreye soksa, gelişmelerin akışı değişebilir. Ama yapmıyor. Sonradan kullandığı deyimle, tenezzül etmiyor. İğrenmiş gibi yüzünü buruşturmakla yetinip susuyor.
Daha sonra ne oluyor? Özetle:
Kısa sürede bütün yetkileri elinde toplayan Stalin tam diktatör oluyor, yönetimi faşistleştiriyor. Önce Türkiye'ye, sonra Meksika'ya giden Troçki'yi bir tetikçiye öldürtüyor. Zinovyev'i, Kamenev'i, o toplantıda bulunan bütün üyeleri ve başka sayısız komünisti "kapitalist ajanı hainler" diye idam ettiriyor.
Eli varmışken bizden de toprak isteyerek ülkemizi Amerika'nın kucağına itiyor.
Sonunda biz Niyazi olmayalım da...