Son aylarda et fiyatları hızla yükseldi. Et fiyatlarının hızlı yükselmesi enflasyonun hızını da artırdı. Çünkü tüketici fiyat endekslerinde gıda büyük ağırlığa sahip. İşlenmemiş gıda maddeleri içinde sadece et fiyatlarındaki hızlı artış bile tüketici enflasyonunu önemli oranda etkiledi ve yükseltti.
Peki et fiyatlarındaki tırmanışın nedeni nasıl açıklanabilir? Etin her geçen gün zamlanması özellikle canlı hayvan sayısındaki azalmaya bağlanıyor. Çünkü Türkiye'de 1980 yılında 50 milyon olan koyun sayısı 2010'da yaklaşık 20 milyona geriledi.
Hemen aklınıza peki canlı hayvan sayısı niye azaldı sorusu gelebilir... Canlı hayvan sayısının azalmasında Güneydoğu ve Doğu Anadolu'daki güvenlik sorunu önemli bir rol oynadı ve hâlâ oynamakta. Boşaltılan köyler ve yayla yasakları hayvancılığı çok olumsuz etkiledi. Ama hayvan sayısındaki azalma sadece buna bağlanamaz.
Kuzey Irak'ın zenginleşmesinin de payı oldu canlı hayvan sayısındaki gerilemede. Kuzey Irak'ta yaşanan zenginleşme et tüketimini arttırdığı için koyun sürülerinin Irak'tan Türkiye'ye geçişi azaldı hatta trafik tersine döndü, Kuzey Irak'ta refahın yükselmesi, Türkiye'den Kuzey Irak'a canlı hayvan çıkışına neden oldu. Bu yüzden, Kuzey Irak'da son yıllarda yaşanan hızlı ekonomik dönüşümün de Türkiye'de et fiyatlarını yükselttiğini ileri sürmek yanlış olmaz.
Gelelim Kuzey Irak'taki değişimin Türkiye'de et fiyatlarını tam olarak nasıl etkilediğine...
Anadolu'da canlı hayvan ticaretinin yol haritasına baktığımızda, Osmanlı'nın 16. ve 17. yüzyılından bugüne dek Anadolu'nun canlı hayvan ihtiyacı dört merkezden karşılanıyor. Bu merkezler sırasıyla Diyarbakır, Erzurum, Adana ve Kayseri-Erciyes Yaylası olarak sayılıyor.* Bu alanlar, Cumhuriyet döneminde de canlı hayvanların ticarete çıkış merkezleri olmayı sürdürüyorlar. Özellikle bunlardan Diyarbakır, Osmanlı döneminde de Anadolu'nun en büyük koyun yetiştirme merkezi olarak biliniyor ve Anadolu'da canlı hayvan ticaretinin başladığı nokta oluyor.
Diyarbakır, Osmanlı döneminde coğrafya olarak Kuzey Irak'ı da kapsadığından, yetiştirilen koyun sürüleri Diyarbakır'da toplanıyor ve canlı hayvan ticareti buradan başlatılıyor.
Kuzey Irak'tan artık koyun sürülerinin gelmemesi belki Türkiye'de et fiyatlarının hızla yükselişin nedenini tamamıyla açıklamıyor ama ete zammın önemli bir gerekçesini ortaya koyuyor.
Yaklaşık 400 yıllık geleneksel canlı hayvan ticareti yolunun yön değiştirmesine tanık oluyoruz biz bugün. Bu değişimin tabii ki bazı sonuçları olacak ve nitekim oluyor. Kuzey Irak dönüşürken Türkiye'nin de dönüşmesi gerekiyor ve bundan böyle Türkiye'nin İç Anadolu'da yeni koyun üretim merkezleri kurması gerekiyor.
* An Economic and Social History of The Ottoman Empire,Volume Two 1600- 1914 Trade in Anatolian sheep, sixteenth to seventeenth centuries.p. 497 Suraiya Faroqhi