Acıbadem Kadıköy Hastanesi Çocuk Endokrinoloji Uzmanı Prof. Dr. Abdullah Bereket, çocukların sağlıklı büyümeleri ile ilgili en çok merak edilen soruları yanıtladı:
Boyu kısa olan çocuklarda 'Nasıl olsa ergenlikte boy uzar' şeklindeki yaklaşım doğru mu? Siz bu konuda ne diyorsunuz?
Bazı anne babalar, çocuklarındaki boy kısalığını fark ediyor ama sizin de dediğiniz gibi çocuklarının ergenlik döneminde uzayacağını düşünüyor. Ancak çocuğun ergenlikte de boyu uzamıyor. Bu defa, doktora geç gelinmiş oluyor. Aileler, çocuklarını düzenli olarak doktora götürmedikleri gibi, bazen de hekimler çocuğun boyunu ölçmüyor. Oysa çocuk hangi nedenle hekime başvurmuş olursa olsun; mutlaka boy ve kilosunun ölçülmesi ve grafik üzerinde değerlendirilmesi gerekiyor. Bu durum büyük önem taşıyor.
ERKEN ERGENLİĞE GİREN KISA KALIYOR
Ergenliğe erken giren çocuklarda boy uzama sorunu yaşanıyor mu?
Ergenlik dönemine normal süreçten önce giren veya ergenliği çok hızlı ilerleyerek, çabuk tamamlayan çocukların erişkin boyları beklenenden düşük kalıyor. Ergenliğe erken giren çocukların boyları, o anda yaşıtlarına göre uzun olduğu için bu problem genellikle aile tarafından fark edilmiyor. Ancak bu çocukların, kemik yaşları hızlı ilerlediği için büyüme erken sonlanıyor ve sonuçta erişkin boyu kısa kalıyor. Ergenlik bulguları zamanından önce başlayan çocuklarda, bu sorunun tedaviyle durdurulması sayesinde boy potansiyeli artırılıyor. Bu nedenle ergenlik belirtileri sekiz yaşından önce başlayan çocuklarda, ailelerin hemen doktora başvurması gerekiyor. Zamanında başlayan bir ergenliğe ise müdahale edilmesi, bu süreci uzatsa bile boyun uzamasına bir fayda etmiyor.
HER TEVATÜRE İNANMAYIN!
Kız çocuklarının boyları adet gördükten sonra duruyor mu?
Kız çocuklarının adet gördükleri günden itibaren boyları üç ile 10 santim arası (ortalama altı santim) daha uzayıp sonra tamamen duruyor. Bu ortalama altı santimlik uzama da adeti takip eden iki yıl içerisinde oluyor. Dolayısıyla kız çocuğunun adet başladıktan sonraki iki yıl içerisinde boyunun daha fazla uzaması mümkün olmuyor. Yani; kız çocuğu 14 yaşında adet görmüş ise büyüme 16 yaşında tamamlanıyor. 11 yaşında adet görmüş ise 13 yaşında sonlanıyor. Bu yüzden boy uzatmak bu dönemden itibaren mümkün olmuyor. "Kızlarda boy uzaması 18 yaşına kadar devam eder" gibi yanlış inanışlar ise bilimsel olmadığı gibi zaman kaybına da yol açıyor.
VİTAMİN EKSİKLİĞİ ES GEÇİLEMEZ!
Büyüme geriliğinde nasıl bir tedavi uygulanıyor?
Büyüme geriliğinin tek bir nedeni olmadığı gibi, her durumda etkin olan tek bir tedavi yöntemi de yok! Bu yüzden başarılı bir tedavi için öncelikle büyüme geriliğinin nedeninin doğru saptanması şart... Çocukta herhangi bir sistemik hastalık, örneğin kronik kansızlık varsa, bu sorun tedavi edilmeli. Beslenme problemleri olan bebek veya çocuklarda beslenme durumu düzeltilmeli ve yeterli kalori alımı sağlanmalı, varsa vitamin ve mineral eksiklikleri tamamlanmalı. Bağırsaklardan gıdaların emilimiyle ilgili problemi olan çocuklar, özel gıdalarla beslenmeli veya bazı gıdalardan sakınmalı. Hipotiroidi saptanan çocuklarda tiroid hormonunun verilmesi, büyüme hormonu eksikliğinde ise hormon tedavisi iyi sonuç veriyor.
KISALIK EL VE BİLEKTEN ANLAŞILIYOR
Büyüme geriliği nasıl teşhis ediliyor?
Büyüme geriliği ile gelen çocukta, doktor ihtiyaç duyduğu bilgileri aldıktan ve detaylı muayeneden sonra bazı laboratuvar tetkiklerine gereksinim duyabiliyor. İlk basamak tetkikleri de denilen bu tetkikler, genellikle el-bilek grafisi çekilerek çocuğun kemik yaşının saptanması ve tahmini erişkin boyunun hesaplanmasıyla başlıyor. Ayrıca muayene bulgularına göre sistemik ve hormonal hastalıkların tanısına yönelik ek tetkikler gerekli olabiliyor. Büyüme geriliğinin derecesine bağlı olarak, ilk değerlendirme ve birinci basamak tetkikleri normal olan çocuklarda hekim büyüme hızını saptamak amacıyla çocuğu bir süre sonra tekrar değerlendiriyor. Takip edilen süre içerisinde çocuğun büyüme hızı yeterli değil ise, büyüme hormonu uyarı testleri gibi daha ileri tetkiklere gereksinim duyulabiliyor.
Büyüme geriliğinde erken tanı neden önemli?
Her patolojik durumda olduğu gibi boy kısalığı ve büyüme geriliğinde de erken tanı çok önemli. Çünkü zamanında değerlendirme, hem altta yatabilecek sistemik, hormonal veya beslenme sorunlarına erken tanı konmasını sağlıyor, hem de tedaviye ne kadar erken başlanırsa boy kazancı da o kadar yüksek oluyor.
KIZLAR DAHA ÖNCE UZUYOR!
Ergenlik döneminde çocuklar kaç santim uzuyor?
Ergenlik döneminde büyüme hızı önce artarak yılda dokuz santime kadar çıkıyor. Ergenliğin başlamasından tamamlanmasına kadar geçen süreç içinde toplam boy uzaması kızlarda 20-25, erkeklerde ise 25-30 santim kadar oluyor. Kızlarda boy uzama atağı erkeklerden iki yıl önce başlıyor ve uzama hızı doruğuna da iki yıl önce erişiyor.
Ameliyat ile boy uzatma yöntemine hangi durumlarda başvuruluyor?
Ameliyat ile boy uzatma son derece zahmetli bir yöntem. sadece yapısal kemik hastalıklarına bağlı olan cücelik düzeyindeki kısalıklarda öneriyoruz.
SORUN TİROİT İSE TEDAVİSİ KOLAY! SORUN TİROİT İSE
Tedavi hangi sorunlarda fayda sağlıyor?
Özellikle tiroit hormonu eksikliklerine bağlı boy kısalıkları tedaviye çok iyi cevap veriyor. Bu tedavinin ardından çocukların boyları çok iyi uzuyor. Büyüme hormonu eksikliği, kısa boylu çocukların yaklaşık yüzde 10'unda mevcut oluyor ve özel bir test olan uyarı testi ile saptanabiliyor. Bu testin güvenilir ve tekniğine uygun olarak yapılması çok önemli. Büyüme hormonu eksikliğinin tedavisinde minik kalem enjektörler ile her gece yatmadan önce çocuğa enjeksiyon yapılıyor. Bu da etki gösteriyor.
BOYUNA VE KEMİK YAŞINA DİKKAT!
Aileler ne zaman alarma geçmeli?
Büyüme bozukluklarının erken saptanması için en iyi yöntem, çocuğun boy ve ağırlığının büyüme izlem grafikleri üzerine işaretlenmesidir. Bu nedenle her çocuğun büyüme grafiği onu izleyen doktor veya ailesinde bulunmalıdır. Çocuğun pantolon veya etek boyu iki yıl aynı kalmışsa, ayakkabı numarası değişmemişse bu uyarıcı bir işaret olarak algılanmalı. Çocuk akranlarından kısa duruyorsa, sınıfındaki en kısa boylulardan biri ise yine büyüme geriliğinden şüphelenilip, zaman kaybetmeden doktora başvurmalıdır.
HORMONA ÇARE VAR!
Çocuğun erişkin boyu tahmin edilebilir mi?
Boyu ve kemik yaşına bakarak çocuğun erişkin boyunun ne kadar olacağını büyük bir kesinlikle söyleyebiliyoruz. Kısa boylu olmak eğer hormonal bir eksiklik veya hastalıktan kaynaklanıyorsa, bu değiştirilebiliyor. Ancak bir çocuk, iyi beslenmesine rağmen genetik nedenlerle de kısa olabiliyor ki bu bir kaderdir. Genetik boy kısalığında büyüme hormonu tedavisi bile ancak 5-6 santimlik bir fark yaratabiliyor.
YARIN: KISALIĞA KARŞI 10 ETKİLİ FORMÜL!
