Sultan
Vahdettin'in ikinci haremi Müveddet Kadınefendi'nin nedimesi Afife Rezzemaza'nın hatıraları yayımlandı. Afife, henüz dört yasındayken Mediha Sultan'ın yanında saraya girmis ve Sehzade Ertugrul'un dogumuyla birlikte altı yasındayken Vahdettin'in sarayına tasınmıstır. Babası II. Abdülhamid'in tüfenkçilerinden, annesi Mediha Sultan'ın sarayında yetismis saraylılardan olan Afife, 85 yıllık ömrünü sarayda baslayıp sürgünde devam eden bir yasantının acı tatlı hatıralarıyla doldurmustur. Rezzemaza'nın hatıraları, Sultan Vahdettin'in harem dairesinde sahit olduklarının yanı sıra, Istanbul'un isgali, Ahmet Anzavur ve Seyh Sait isyanları, önce saltanatın sonra hilafetin ilgası, yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulması, Osmanlı Hanedanı'nın sürgüne gönderilmesi, sürgün yıllarında ve hanedanın kadın üyelerine 1952'de vatana dönüs izni verilmesinden sonra yasananlara bizzat sahitlik etmesi bakımından son derece önemli. Asıl adı Afife Nazire olan Afife Rezzemeza, söz konusu hatıraları nesredilmek üzere kaleme almadıgı için temkinli bir dil kullanmaz, nasıl hissediyorsa öyle yazar. Hanedan üyelerinin karıstıgı skandallar ve sonrasında bunların tamiri için yapılanlar, saray çalısanlarının intiharları ve bunların muhtemel sebepleri gibi konular da defterindeki yerini alır. Velinimeti olan son padisah Vahdettin'in, anlatıldıgı gibi 'vatan haini' olmadıgı, sadece çevresindeki kötü niyetli insanlar tarafından 'aldatılmıs' biri oldugu üzerinde ısrarla durur. Bununla beraber yeri geldiginde Vahdettin'in hata ve zaaflarından da söz eder. Müzisyenligini, Nimet Hanım'a duydugu büyük askı anlatır.
SOSYAL YAPIYI DA ANLATIYOR
Rezzemaza hatıra defterine saray tesrifatı, harem hiyerarsisi, hanedan üyeleri, haremde yasayan kadınefendiler, sultanefendiler ve onların hizmetinde bulunan nedimeler, kalfalar, hazinedarlar, gözdeler, agalar, musahipler ve daha birçokları hakkında, kökenlerinden tahsil durumlarına, kurdukları aileler ve bunların fertlerinden huylarına, mizaçlarına ve akıbetlerine varıncaya kadar pek çok teferruatı hiçbirini dısarıda bırakmadan, hepsine ayrı ayrı duydugu bir vefa duygusuyla kaydeder ve bir kuyumcu titizligiyle isler. Afife Rezzemaza'nın, Vahdettin'in San Remo'ya tasınmasından itibaren son yıllarını ve vefatından sonra cenazesinin Italyanlarca haczedilmesi dahil yasananları anlattıgı kısımlar, hatıratın en çarpıcı ve canlı bölümlerindendir. Hatıralar, dönemin sosyal yapısını arastıranlar için de kaynak niteliginde. Dönemin seçkin ailelerindeki kadın-erkek iliskileri, aile algısı; degisime ayak uyduran günlük yasantı, moda, degisen ihtiyaç ve öncelikler kitabın satır aralarına ve arka fonuna serpistirilmis. Ve tabii ki Afife'nin kendi hikayesi: "Kader bana muazzam bir devletin parçalanıp yok olmasına ve iftihar sahibi bir halkın hakarete maruz kalmasına sahit olmamı buyurdu. Istırap, keder, kahır ve matem, bunlar sahit oldugum devrin hissiyatı idi."
SARAYDAN SÜRGÜNE
Afife Rezzemaza Hazırlayan: Edadil Açba Timaş Yayınevi Anı, 256 s., 14 TL