Dedem, havaalanına giderken konsoldaki göstergenin 10 saniyede bir attığını görünce toplu taşımayı denemeye karar vermişti. Buradaki IBM'in ticari satışlar müdürü olan Van Dedem, "Parasına baktığınızda araba her zaman iyi bir fikir değil" diyordu. Fakat bu pahalı yolculuğun nedeni taksi değildi. Van Dedem, kendi Volvo XC60'ında gidiyordu. Hollanda'da hükümet, sürücülerden kilometre başına ücret almak için tartışmalı bir vergi önerisi getirmişti. Van Dedem'in arabasındaki ölçüm cihazı da bu yönde bir deneyin parçasıydı. Cihaz araba kullanmanın topluma olan maliyeti çerçevesinde çevre kirliliği, trafik tıkanıklığı, sera gazı emisyonunu da hesaba katıyor. Kablosuz internete ve GPS'e bağlı olan sistem, kilometreye dayalı bir hesap kullanarak her araç yolculuğunun ücretini belirliyor ve bunu yaparken yakıt verimliliğini, günün saatini ve güzergâhı da dikkate alıyor. (Kalabalık yollarda gitmek, tenha yolları kullanmaktan daha pahalı.) Her ayın sonundaysa araç sahibine kullanım zamanlarını ve maliyetlerini döken bir fatura gönderiliyor. Avrupa, Asya ve hatta ABD'nin yoğun trafikli bölgelerindeki yönetimler buna benzer sistemlere ilgi gösteriyor. Fakat Hollanda gibi çevreye duyarlı ülkelerde bile seçmenler ve siyasiler bu tür projelere sık sık karşı çıkıyor ve sürücülerin konumunu takip etmenin mahremiyete aykırı olduğunu, böyle bir uygulamanın yeni bir vergi anlamına geldiğini dile getiriyorlar. Hollanda'da hükümet önümüzdeki yıl böyle bir sistemi ülke çapında yürürlüğe koymayı tasarlıyordu. Fakat 2010'da iktidar değişince plan rafa kalktı. Eindhovenlı belediye yetkilisi Ab Oosting, "Kazanan parti, 'Bizi seçerseniz yeni vergi olmayacak' dedi ve planın sonunu getirdi" diyor. Ölçüm cihazlarını destekleyenler, ücretlendirmenin mevcut alım-satım vergisi ve tescil ücretlerinden daha adil olacağını çünkü mülkiyetten çok fiili kullanıma dayandığını savunuyor. Yetkililere göre, eğer uygulanırsa bu yöntem hem yakıt ve araç vergilerinin hem de yol geçiş ücretlerinin yerini alabilir ve sürücüler için maliyetleri yüzde 60 ila 70 düşürebilir. Mesafe ücretlendirmesi aslında yakıt vergilerini de telafi etmenin iyi bir yolu çünkü insanların tasarruflu hibrit ve elektrikli araçlara yönelmesi yüzünden bu gelirler giderek azalıyor. Araştırmaların ortaya koyduğu bir başka önemli konu da, göstergelerin negatif bilgiyi anında vermesi. Psikologlara göre bu yöntem davranışları değiştiriyor. Van Dedem, "Başlangıçta sürekli olarak göstergeye bakıyor ve bedelini düşünüyorsunuz. Çok geçmeden de bundan etkilenmeye başlıyorsunuz" diyor. Hollanda'da önerilen tarifeyle Van Dedem'in iki yıl önceki acil havaalanı yolculuğu neredeyse 5 dolar tutuyordu. Avrupa Çevre Ajansı'nda ulaştırma uzmanı olan Peder Jensen'e göre Almanya ve Danimarka gibi Avrupalı ülkeler "aynı teknolojiyi denemek için Hollanda'yı izliyorlardı" ve plan rafa kalkınca hayal kırıklığına uğradılar. Yine de Almanya kamyonlar için GPS tabanlı bir ücretlendirme sistemine geçti. Fransa da aynısını yapmayı tasarlıyor. ABD'deyse Oregon, Texas ve Minnesota eyaletleri benzer ücretlendirme sistemlerini incelemelerine rağmen ilk öneriler engellerle karşılaştı. Oregon'da elektrikli araçları ücretlendirmeye yönelik olarak uzun süredir bekleyen teklif siyasi desteğini yitirince sistemin denenmesinden vazgeçildi. Oregon'daki teklif tüm arabalara GPS tabanlı gerçek zamanlı bir cihaz koymayı hedeflemiyor, yalnızca yapılan kilometreyi bir yolölçerle kaydetmek istiyordu. GPS cihazlarıyla ilgili daha önceki bir deneme de, resmi mercilere veri aktarımında aracın konumu belli edilmemekle beraber, kamuoyunda tepkiyle karşılanmıştı. AB, mesafe ücretlendirmesini denemeleri için üyelerini dürtmeyi sürdürüyor. Yüksek araç ve yakıt vergileri Batı Avrupa'da otomobil kullanımını düşüremedi. Belçika Eylül'de 50 sürücüyle küçük bir deneye başlıyor. Leuven'deki pilot programın yöneticisi Freidl Maertens, "2020'ye kadar trafik yoğunluğunun ikiye katlanması bekleniyor; yollar hep dolu olacak" diyor. Singapur da benzer bir sistemi düşünüyor ama bu planda dijital gösterge yok. Eindhoven'daki denemede toplanan verilere göre küçük ücretlerin üst üste bindiğini görmek araç sürme alışkanlıklarını değiştiriyor. Hollanda'da kullanı lan sistemi geliştiren IBM ulaştırma uzmanı Eric-Mark Huitema, "Metreyi görmek işe yarıyor" diyor. "Eski vergilerde bu yok; depoyu dolduruyor, parayı ödüyor ve gerisini düşünmemeye çalışıyorsunuz."
ELISABETH ROSENTHAL