FRONT ROYAL, Virginia - Nesli tükenen hayvanların sayısının arttığı ve yaşam ortamlarının yok edildiği bir dönemde, hayvanat bahçeleri tehlike altındaki 160'a yakın türü yetiştirmeye çalışıyor. Ama Hayvanat Bahçeleri ve Akvaryumlar Birliği'nin raporuna göre Kuzey Amerika'daki hayvanat bahçelerinde bulunan bu türlerin yüzde 83'ü, genetik çeşitliliklerini korumak için koyulan hedefleri tutturamıyor. Kuzey Amerika'daki 281 tutsak çita, 20 yılın ardından yılda ortalama sadece 15 yavru doğuruyor. Bu sayı, sağlıklı bir yenileme düzeyini korumak için gerekenin yarısı. Üstelik çita yetiştirmek panda yetiştirmek kadar zor değil. Karşılkaştırmak gerekirse ABD'de son tutsak panda doğumu 2010'da oldu. Birliğin çita yetiştirme programını yöneten Jack Grisham'a göre, hayvanların doğadaki durumu tehlikeye düşmeden önce hayvanat bahçeleri "sigorta nüfus" oluşturmak için hayvanları çiftleştirmeyi öğrenmeli. umut kırıcı başarı oranı birçok kişiyi, kaynakların esasen yaban alanlarını ve türleri korumaya gitmesi gerektiği düşüncesine yöneltti. İçlerinde çitaların da olduğu doğadaki büyük kedileri koruma amacıyla küresel çalışmalar yürüten Panthera adlı kâr amacı gütmeyen örgütün başkanı Luke Hunter, "Tehlikeden uzak çitalar doğada tavşanlar gibi ürüyor. Aşırı masraflı üreme programlarına değil, dolaşacak yerlere ihtiyaçları var" diyor. Washington'daki Smithsonian ulusal Hayvanat Bahçesi, başka 18 türün de olduğu Front Royal'deki bin 300 hektarlık yerleşkesinde çita üretimi için her yıl yaklaşık 350 bin dolar harcıyor. Hayvanat bahçelerinin işlettiği başka dört merkezde daha benzer programlar var. Grisham'a göre doğadaki hayvanların üzerindeki baskı öyle büyük k i, hayvanat bahçeleri ileride genetik sigorta bankası işlevi görebilir. Hayvanat bahçesi gibi yerlerdeki kapalı bir toplulukta öncelik, uyum yeteneğini korumak ve soy içi üremeyi önlemek için yüksek genetik çeşitlilik sağlamak. Sonuçta tersine doğal seçim oluyor ve genlerinin nadirliği nedeniyle, en düşük başarı oranına sahip hayvanlar öncelik sıralamasında yükseliyor. Çoğu hayvanat bahçesi, tutsak hayvanların soylarını uzun zaman sürdürmesine yetecek genetik çeşitlilikten yoksun. Chicago'daki Nüfus Kontrol Merkezi'nin müdürü Sarah Long, "Nuh Peygamber konuyu yanlış anlamıştı. Her türden bir, iki hatta on birey olması yeterli değil" diyor. Birlik 600'e yakın ortak yetiştirme programı yürütse de, şu ana dek sadece 357 tür için resmi üretme planı oluşturdu. Plan kapsamındaki türlerin yüzde 55'i, tehlike altındaki türler olarak kabul ediliyor. Bunlar arasında Batı ova gorili ve kılıç boynuzlu antilop var. Ama kontrol altındaki 357 türün yüzde 40'ının nüfusu azalıyor. Hayvanat bahçeleri yetiştirme programlarını yıllar önce azalttığı ve nüfusu üreyemeyecek kadar yaşlandığı için, And ayılarının sayısı azalıyor. Nadir bir toynaklı hayvan olan Nil antilobunun, hayvanat bahçelerinde daha küçük yerlere koyulduğu için zarar gördüğü düşünülüyor. Araştırmacılar birçok egzotik türün suni tohumlamayla üretilmesi hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığından, hayvanat bahçelerindeki hayvanların çoğu halen eski yöntemle çiftleştiriliyor. Bu da lojistik sorunları yaratıyor. Kurumlar ellerindeki gözde bir şempanze veya pengueni vermek istemeyebiliyor. Tarım anlaşmaları, diplomatik sorunlar ve karantinalar, yurtdışındaki müsait hayvanların naklini engelleyebiliyor. Ayrıca, hayvanların eşleri hakkında bizim gibi şahsi fikirleri var. Afrika penguenleri genelde tekeşli. Boston New England Akvaryumu'ndaki bakıcılar, penguenleri uygun genlere sahip bireylerle eşleştirildi. Ama bunların yüzde 25'i seçilen eşi reddetti. Ulusal Hayvanat Bahçesi çita yetiştirme programı yöneticisi Adrienne Crosier, araştırmacıların hâlâ çitaların çiftleşmesinin ayrıntılarını anlamaya çalıştığını söylüyor. Hayvanat bahçeleri büyük kedileri yıllarca aynı şekilde barındırıp hepsine aynı davrandı. Ama bunların çiftleşme alışkanlıkları çok farklı olabiliyor. Örneğin, nesli tehlike altında olan lekeli leoparlar eşlerini çok gençken seçer. Yetişkin bireyler kafeste çiftleşme için eşleştirilince, bu yoğun gerilim yaratır ve erkek bazen dişiyi öldürür. Bu tür saldırılar geçmişte sık görüldü. Buna karşın, çitalar eş seçmez. Araştırmacılar baskın olmayan dişinin çiftleşme dönemine giremeyecek kadar aşırı stres yaşaması nedeniyle, akraba olmayan veya ayrı büyütülen doğurgan dişi çitaların bir arada tutulmaması gerektiğini öğrendi. Hayvanat bahçeleri artık kendilerinden çok çiftlik veya safari parklarına benzeyen koruma merkezlerine odaklanıyor. Front Royal hayvan koruma merkezinde, yaban hayatını anımsatacak kadar alan var. Çita yetiştiren beş merkez şimdi, burada 2010'da yaşanan sıra dışı olaya benzer başarıların büyük bölümünü gerçekleştiriyor. 5 yaşındaki bir dişi çita üreme girişimlerine rağmen iki yıl boyunca kısır kalınca, bin 450 kilometre uzaktaki Florida'dan Nick adlı erkek çita getirilmiş. Tek yavru olarak doğan Nick annesinden alınmış, zira sonradan anlaşıldığına göre çitalar tek yavru doğurunca yeterli süt üretemiyor. Bu olasılığı düşünen Crosier, başka bir çitanın hamileliğini Nick'in annesininkiyle aynı döneme denk getirmiş. Bir sonraki doğumda yine tek yavru doğunca, bakıcılar Nick'i yeni yavrunun yanına koymuş. Anne istese Nick'i bir ısırışta öldürebilirdi, ama iki yavruyu da besledi. Bu, ABD hayvanat bahçeleri tarihindeki altıncı yer değiştirme vakasıydı. Geçenlerde üvey annesinden ayrılan Nick'in yakın zamanda üreyeceğini uman Crosier gururla, "Harika genleri var" diyor.
