WASHINGTON - Uzun zaman önce ortadan kaybolmuş eski bir dünyanın sembolü olan trilobitler, örnek fosiller olabilir. Ama aradan yarım milyar geçtikten sonra herhalde biz bile havalı görünürdük. Washington'daki Ulusal Doğa Tarihi Müzesi'nden Brian Huber, ilk dinozorların ortaya çıkışından yaklaşık 150 milyon yıl önceki Devoniyen çağının denizlerinde yüzen 13 santimetrelik trilobit türü Walliserops'un kusursuz bir örneğini gösteriyor. Onun yanındaki Boedaspis ensifer ise, bir yığın süslü ve dikenli dokunaçlarıyla çok daha eski bir örnek. Dr. Huber bir çekmeceyi açıyor ve zarif bir zırhla kaplı olan, fare boyundaki henüz tanımlanmamış koyu renkli bir trilobiti gösteriyor. Dr. Huber (54) "Fosilleri gören birçok kişi bunların gerçek olduğuna inanmıyor. Sanatçıların elinden çıkmış modeller olduklarını sanıyorlar" diyor. Fosiller de bilim insanlarının trilobit tutkusu da gerçek. Atnalı yengecinin uzak akrabası olan trilobitlerin birçok türü vardı. Günümüzdeki türlere dair bilgi sunan bu deniz canlıları bir zamanlar, yaşadıkları ortamda - sonradan dinozorlar ile insanların yaptığı gibi- hakimiyet kurmuştu. Bilim insanları yakın zamandaki çalışmalarında, trilobitin görme sistemiyle ve savunma için kıvrılıp top haline gelmesini sağlayan özel vücut şekliyle ilgili yeni bilgiler sundu. Ayrıca bazı trilobitlerin çok sosyal olduğu ve yiyecek ararken birlikte uzun mesafeler kat ettiği veya deri değiştirme döneminde eş bulmak için bir araya geldiğine dair kanıtlar da bulundu. Bazı araştırmacılara göre, trilobit fosillerinde görülen birçok özellik - kafalarındaki aşırı büyük çıkıntılar, süslü omuz dikenleri ve muhtemelen göz sapları- tavus kuşunun kuyruğuyla aynı işleve sahip. Londra'daki Queen Mary Üniversitesi'nden Robert Knell, "Yaşamın bugünkü çeşitliliğine bakınca, gördüğümüz tuhaf ve abartılı şeylerin çoğunun cinsel seçimle ilişkili olduğunu görürüz. Evrimin geçmişte farklı işlediğini düşünmek için hiçbir sebep yok" diyor. Tek sorun şu: araştırmacılar bir trilobit fosi linin cinsiyetini nasıl belirleyeceklerini bilmiyor. Cincinnati Üniversitesi'nden Carlton Brett, cinsel organların kolayca fosilleşmediğini söylüyor. Trilobitler yeryüzünde dinozorlardan iki kat uzun süre -yaklaşık 300 milyon yıl- yaşadı. Kaliforniya Üniversitesi Riverside kampüsünden Nigel Hughes'a göre araştırmacılar bunların gelişimsel uyumunu; yani her birinin sadece arka taraflarında yeni parçalar oluşturarak büyümesini ve sonra da "kendisini bölmesini" takdir ediyor. Araştırmacılar yaklaşık 20 bin trilobit türü belirledi. Bunların yetişkin bireylerinin boyu bir santimetreden küçük de olabiliyor mutfak masasının üstü kadar büyük de. Dr. Hughes "Kepçe ve kürek gibi çıkıntıları, olağanüstü dikenleri ya da güzel ve sade şekilleri vardı. Evrimsel ortamlarına iyi uyum sağlamak için farklılaşsalar da, ortak vücut şekillerini -türe adını veren üç dikey lob yani trilob- korudular" diyor. Trilobitlerin neredeyse başka hiçbir canlınınkine benzemeyen gözleri, protein değil kalsit kristallerinden oluşuyordu. Çoğu türde, her bir bileşik göz küresinde yüzlerce minik kalsit mercek vardı. Ama evrimlerinin çok geç bir aşamasında bir trilobit grubu, birbirinden ayrı olan daha büyük ve daha az sayıdaki kalsit mercekten oluşan farklı bir göz türü geliştirdi. Almanya'daki Köln ve Bonn Üniversitelerinden Brigit te Schoenemann ile Edinburgh Üniversitesi'nden Euan Clarkson, Scientific Reports dergisindeki makalelerinde, sonradan gelişen bu trilobit gözlerini inceledi. İkili, bu gözlerin düşük aydınlıkta iyi görecek şekilde tasarlandığı sonucuna vardı . Bu bazı trilobitlerin, sayıları artan dişli deniz yırtıcılarından ve kabuklu yeni rakiplerinden kaçmak için daha derin sulara indiğini veya çamurun daha derinine yerleştiğini gösteriyor. Paleozoik Çağ'ın sonlarına doğru, bir zamanlar çoğalan trilobitlerden geriye birkaç tür kalmıştı. 252 milyon yıl önce Permiyen döneminde yaşanan yok oluşta, onlar da ortadan kayboldu. Ama tri lobitlerin cazibesi azalmıyor: O büyük gözler, o yuvarlak kafa. Dr. Schoenemann "İnsanlar trilobitleri her zaman seviyor ve sevimli buluyor" diyor.
