Hem yepyeni bir insan şekillendirmek hem de üretime dahil olup aile ekonomisine katkıda bulunmak… Çalışan anne olmak çok da kolay bir şey olmasa gerek. Çalışan annelerin oranı giderek yükselirken acaba anne hakları konusunda ne durumdayız? Özellikle son yıllarda yapılan düzenlemelerle çalışan annelere kolaylık sağlayan pek çok yasa yürürlüğe girdi. Anne adayları, hamilelik süreciyle birlikte pek çok hakka, avantaja ve desteğe sahipler. Hamilelik sürecinden başlayarak, çalışan annelerin ve anne adaylarının haklarını
HAMİLELİK SÜRECİNDE ÇALIŞMA
Kanunen, hamile olan çalışanlara pozitif ayrımcılık yapılarak çalışma hayatları kolaylaştırılmıştır. Hamile çalışanların hakları diğerlerine göre değişiklik gösterir. Hamilelik döneminde çalışma saatleri günde en fazla 7.5 saat olarak düzenlenmiştir. Ayrıca anne adaylarının gece vardiyalarında çalışmaları da yasaklanmıştır. Kadın çalışanlar, hamile olduklarının sağlık raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar geçen sürede gece çalışmaya zorlanamazlar. Hamile kadınların çalıştırılma koşullarını kolaylaştırmak için İş Kanunu'nda ayrıca "Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz" cümlesi yer almaktadır. Hamilelik süresince anne adayları periyodik doktor kontrolleri için ücretli izin kullanırlar, bu izinler yıllık izinden bağımsız düşünülmelidir. İşveren doktor kontrolü için bu ücretsiz izinleri anne adayına vermek zorundadır.
DOĞUM İZNİ
Hamileliğin sonlarına yaklaşırken anne adayları "Acaba doğum iznine ne zaman çıkabilirim?", "Doğumdan ne kadar süre sonra işe dönmeliyim?", "Kaç gün rapor alabilirim?" gibi sorular sormaya başlarlar. 4857 sayılı İş Kanunu'nun 74. maddesinde bu durum çok açık bir şekilde aydınlatılmıştır: Kadın işçilerin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık doğum izinleri vardır. Kanunen hamilelerin bu süre içinde çalıştırılmamaları esastır. Bununla birlikte hamilelik 40 hafta olduğu için 8 hafta önce 32. haftaya denk gelir; yani doğum öncesi izne çıkabilmek için 32. haftanın dolmuş olması şarttır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak 8 haftalık süreye ek olarak 2 hafta daha eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde doktorun onayı ile "37. hamilelik haftasına kadar daha 5 hafta süre ile çalışmasında hamileliği yönünden sakınca bulunmamaktadır" şeklindeki benzer raporlarla anne adayı isterse doğumdan önceki 3 haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, çalışılan süre doğum sonrası iznine eklenir. Yani doğum öncesi 8 hafta olan doğum izninden kullanmadıkları 5 haftalık izin, doğum hamilelik sonrasına aktarılarak doğumdan sonra anne 8+5=13 hafta izin kullanabilir. Bu durum anne adayına tanınmış seçimlik bir hak olup, sağlık durumu el verdiği ölçüde çalışmaya ya da izne çıkmaya karar verme hakkına sahiptir. Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır. Kadın işçinin doğumdan önce ve sonra çalışmasının yasak olduğu sekizer haftalık (çoğul gebeliklerde doğumdan önce on, doğumdan sonra sekiz haftalık) süreler, yıllık izin haklarının hesabında çalışılmış gibi sayılır, yıllık izinden düşülmez. Çalışan babanın da eşinin doğum yapması halinde, 5 gün ücretli izin hakkı vardır. Ayrıca doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü halinde doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır.
DOĞUMDAN SONRA ÇALIŞMA
Yeni doğum yapmış çalışan annenin doğumu izleyen bir yıl boyunca gece çalıştırılması yasak olup, bu sürenin sonunda sağlık ve güvenlik açısından sakıncalı olduğunun sağlık raporu ile belirlendiği dönem boyunca gece çalıştırılamaz. İsteği halinde kadın işçiye, 16 haftalık sürenin
tamamlanmasından veya coğul gebelik halinde on sekiz haft alık sureden sonra 6 aya kadar ucretsiz izin verilir. Bu sure, yıllık ucretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz. Ucretsiz doğum iznini de belirleyen işcinin kendisidir. İş Kanunu tarafından verilmiş bir hak olduğu icin bu iznin kullanımında işverenin onayı aranmaz.
SÜT İZNİ
Anneye, cocuğu 1 yaşına gelene dek gunde toplam 1.5 saatlik sut izni hakkı verilir. Sut izninin hangi saatler arasında ve kaca bolerek kullanılacağını anne kendisi belirler. Bu konuda tam belirleyici olmamasına rağmen bazı calışanlar dilekce ile bu sut izni suresini haft alık toplayarak bir gun işe gelmeme olarak da kullanabiliyorlar. Ancak bu durum calışanın talebi ve işverenin inisiyatifi uzerine olabilir. Tarafl ar bu konuda dayatmada bulunamaz. Kadın işcilere 1 yaşından kucuk cocuklarını emzirmeleri icin verilmesi zorunlu olan gunde toplam 1.5 saatlik sut izinleri gunluk calışma suresinden sayılır. Dolayısıyla işveren, sut izni kullanan kadın işcinin ucretinden herhangi bir kesinti yapamaz.
DOĞUMDAN SONRA YARIM ÇALIŞMA
Doğum sonrasında anne isterse yarım calışma hakkına sahiptir. Doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren (doğumdan once 8 haft a doğumdan sonra 8 haft a olarak verilen izinler) cocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla kadın işciye isteği halinde; birinci doğumda 60 gün, ikinci doğumda 120 gün, sonraki doğumlarda ise 180 gün süreyle, haft alık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum halinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Bu kez; birinci doğumda 90 gün, ikinci doğumda 150 gün, sonraki doğumlarda ise 210 gün süreyle, haft alık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çocuğun engelli doğması halinde bu süre 360 gün olarak uygulanır. Annenin yarım çalışma tercih ettiği dönemlerde süt izni hakkı ortadan kalkar. Yarım çalışma sonrası tam zamanlı çalışmaya dönen annenin çocuğu 1 yaşına gelmemişse süt izni devam edecektir.
ANNELERE VERİLEN DEVLET DESTEĞİ
Doğum yapan annelere devlet tarafından maddi destek de verilir. Bunlardan ilki cocuk parasıdır. Calışan ya da calışmayan tum annelere şartsız olarak ilk cocuk icin 300 TL, ikinci cocuk icin 400 TL, ucuncu ve sonraki cocuklar icin 600 TL odeniyor. Cocuk yardımı icin başvurular, Aile Bakanlığı İl Mudurluklerine, Sosyal Hizmetler Mudurlukleri'ne, ilcelerde ise kaymakamlık binalarının icindeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfl arına yapılıyor. Burada cocuğun 15 Mayıs 2015'ten sonra doğmuş olması şarttır. Anneler istediği zaman başvuru yapabilir. Para 2 ay icinde Aile Bakanlığı'ndan alınabilir. İkinci destek, halk arasında sut parası olarak bilinen emzirme odeneğidir. Sut parası 2018 yılı icin 149 TL olarak belirlenmiştir. Calışsın ya da calışmasın her anne icin emzirme odeneği verilmektedir. Bu paranın alınması icin anne veya eşinin SSK veya Bağkurlu olması ve en az 120 gun prim odemesinin yapılması gerekiyor. Sut parası icin SGK İl Mudurlukleri ve Sosyal Guvenlik Merkezlerine başvurmak gerekiyor. Başvuru 5 yıl icinde yapılabiliyor. Devletin verdiği ucuncu destek ise iş goremezlik odemesi. Calışan annelere doğumdan once 8 haft a (coğul gebelikte 10 haft a), doğum sonrasında 8 haft a olmak uzere toplam 16 haft a (coğul gebelikte 18 haft a) izin veriliyor. Devlet, bu sureler icin gecici iş goremezlik odemesi yapıyor. Bu odemenin yapılması icin anne adına doğumdan onceki 1 yıl icinde en az 90 gun sigorta primi odenmiş olması gerekiyor. Asgari ucretli olarak calışan ve 16 haft a boyunca iş goremezlik odeneği alacak olan anneye 2018 yılında 5 bin 50 lira destek verilecektir. Kadına yatırım her manada geleceğe yatırımdır. Kadınların iş hayatına katılımlarının gunden gune artması temennisiyle.. Avukat Ezgi Özön'den dinledik.
