İSTANBUL
kadim bir şehir... Öyle ki her bir karışında yüzyılların hikayelerini barındırıyor. El yapımı ziller de bu hikayelerden birine sahip. Hikayesi Trabzon'da başlayıp İstanbul'a uzanan İstanbul zillerinin mazisi ise 1600'lü yıllara dayanıyor. Trabzon'da yaşayan Avadis Zilciyan adlı simyacı özel bir karışımla zil üretiyor, yüzyıllar boyunca bu gizli formül Zilciyan ailesi tarafından saklanıyor. Zilciyanlar, mehteran takımı için zil üreterek işe başlıyor. Kuşaktan kuşağa aktarılan el yapımı zil geleneği, 1977'de Mikail Zilciyan'ın İstanbul Sağmacılar'daki zil fabrikasının kapanmasıyla son buluyor. Zilciyanlar, Amerika'ya göç ettiklerinde ise el emeğini değil de fabrikasyon üretimi tercih ediyor. 1950'lerde Zilciyan'ın yanında henüz dokuz yaşında çıraklığa başlayan Agop Tomurcuk, zil yapımındaki incelikleri öğrenmiş ustasından. Fabrika kapandıktan iki yıl sonra kendi zil atölyesini kurmuş. Bağcılar'da açılan atölyeye de oğulları Sarkis ve Arman da dahil olmuş. Babalarının vefatı sonrası ziller onlara emanet kalmış.
GELENEĞİ SÜRDÜRÜYORLAR
1600'lerde başlayan el yapımı zil geleneği günümüzde İstanbul Agop Zilleri ile devam ediyor. Biz de Sarkis Tomurcuk'un Hadımköy'deki zil atölyesine konuk olduk. Fabrikaya girdiğimizde sabahın erken saatleri olmasına rağmen zil ustaları harıl harıl çalışıyordu. Ziller usta ellerde şekilleniyordu. Agop Tomurcuk, bu meşakkatli işi oğullarının yapmalarını hiç istememiş. Sarkis ve Arman fabrikaya geldiğinde "Gidin yapmayın bu mesleği!" diye kovalarmış onları. Fakat onlar çok istekliymiş bu işi yapmaya, ayrılmamışlar fabrikadan. Hatta Sarkis Tomurcuk kuyumculuk mesleğini ziller uğruna bırakmış: "Çok gençtik, kardeşimle babamdan zil yapımını öğrenmeye başladık. Babamız bize bütün inceliklerini aktarıyordu. Biz de bir işçi gibi işin temelini öğrendik."
GİZLİCE İZLEMİŞ
"Günde kaç zil yapıyorsunuz?" diye soruyorum. Sarkis Tomurcuk 150 zil yaptıklarını söylüyor. Yılda 40 binden fazla zil üretiliyor. Sadece zilin çekiçlenmesi bile 20 dakika sürüyor. Avadis Zilciyan'ın yüzyıllar önce bulduğu, ailesinin de sır gibi sakladığı gizli formülü nasıl 'ele geçirdiklerini' sorduğumda ise Sarkis Tomurcuk gülümsüyor. "Mikail Zilciyan zil karışımı hazırlandığında fabrikada çalışan herkes dışarı çıkarılırmış. Tabii, babam meraklı. Bir gün pencereden gizlice izlemiş onu. Böylece zilin yapımındaki tüm incelikleri öğrenmiş."
ZİLLERİN TINILARI FARKLI
Zil fabrikasında 18 zil ustası çalışıyor. Zil piyasasında dünya dördüncülüğüne oynuyorlar. Avrupa'da ise birinci sıradalar. Zillerini dünyada 45 ülkeye gönderiyorlar. Atölye kısmında zillerin tınıları da deneniyor. Öyle ki, o kadar emeğe, uğraşa rağmen eğer istenilen ton ve tınıya ulaşılmamışsa, ziller eleniyor. Ulaşılması gereken tınıya kadar da yapım sürüyor. Sarkis ve Arman Tomurcuk kardeşler, zilleri tek tek denemeye başlıyor. Fabrikasyon yapımı zillerle el yapımı zillerin farkını gösteriyorlar. Vurulduğunda üç dakika kadar titriyor zil. Tonu ise çok farklı. Sarkis Tomurcuk kendi üretimleri olan zilleri tınısından hemen tanıdığını söylüyor. Zilleri onnun gurur kaynağı...
DÜNYACA ÜNLÜ MÜZİSYENLERİN TERCİHİ
Birçok müzisyen özel sipariş ziller istiyor. Ama kişinin kendisinin seçmesi gerekiyor zilini. Bunun için ses yalıtımlı özel bir oda ayrılmış fabrikada. Zilleri denemeye gelen tanınmış davulcular 15-20 dakikalık performanslar da sunuyormuş. Sarkis ve Arman Tomurcuk'un ürettiği zilleri kullanan bazı müzisyenler şunlar: "Cindy Blackman, Lenny Kravitz, Miles Davis, Lenny White, Jaco Pastorius, Stan Getz, Aki Hakala-The Rasmus, İdris Muhammed, Ahmet Jamal, Mike Clark, Brand X, Joey Waronker-Beck, R.E.M, The Smashing Pumpkins, Elliott Smith, Poogie Bell, Marcus Miller, Eric Gardner-Gnarls Barkley, Paulo Baldi-Cake, Matt Chamberlain. Türkiye'den ise Cengiz Baysal-Duman, Kerem Görsev, Turgut Alp Bekoğlu-Telvin, Erkan Oğur, Doğaç Titiz, Fatih Erkoç, Murat Boz, Burak Gürpınar-Kurban."
