İlk realist eserler arasında ön plana çıktığı bilinen Sergüzeşt romanının olay örgüsü, bu eseri özetleyen bir yapı unsuru niteliğindedir. Dolayısıyla Sergüzeşt romanı olay örgüsü çıkarıldığı zaman bu eserin ana karakterleri ile zaman ve mekan unsurları hakkında fikir edinilmesi de mümkündür. Bu bağlamda detaylı bir analiz yapılarak Sergüzeşt romanının yapı unsurları ve roman incelemesi okuyuculara net bir şekilde sunulabilir.
Sergüzeşt Romanının Olay Örgüsü Nasıldır?
Şemsipaşazade Sezai tarafından kaleme alınan ve ilk realist romanlar arasında yer alan Sergüzeşt, kölelik ve cariyelik gibi kavramların eleştirildiği bir eserdir. İnsanın başına her türlü kötülüğün gelebildiğini yansıtan bu romanın ana fikri, herhangi bir bireyi köle veya cariye yapmanın insanlık dışı bir şey olduğudur. Bununla birlikte romanda insanın başına gelen kötülüklerden ötürü kendi sonunu getirmesinin yanlış bir şey olduğu ve adaletin er geç tecelli ettiği belirtilir. Bu eserin temel yapı unsurlarından biri olan olay örgüsünün sıklıkla araştırıldığı görülür. Şemsipaşazade Sezai tarafından yazılan bu eserin özeti niteliğinde olan Sergüzeşt romanı olay örgüsü aşağıdaki gibidir:
- Kafkasya'dan kaçırılıp İstanbul'a getirilen Dilber, Mustafa Efendi'ye hizmetçi olarak satılır.
- Dilber karakteri Mustafa Efendi tarafından Asaf Paşa Konağı'na para karşılığında gönderilir.
- Konağın sahibi Asaf Bey'in ressamlık yapan oğlu Celal Bey Avrupa'dan memleketine döner ve resim yaparken model olarak kullandığı Dilber ile birbirlerine aşık olurlar.
- Bir gün hem Celal'i hem de Dilber'i yatağında bulamayan Zehra Hanım, Asaf Bey'e bu iki gencin yaşadığı aşktan söz eder.
- Asaf Bey Celal ile Dilber arasındaki ilişkiye kesin olarak karşı çıkarken, Celal Münevver Bey Konağı'ndan bir eğlenceye katılır.
- Celal Bey'e genç kızlar tarafından ilgi gösterilirken, Asaf Bey ve Zehra Hanım plan yaparak Dilber'i gizlice bir esirciye satar.
- Dilber'in konakta olmadığını fark eden Celal Bey durumu anlamaya çalışırken, Mısır'da yer alan bir konağa para karşılığında gönderilen Dilber'in odalık olmaya karşı çıktığı için hapsedildiği görülür.
- Hapsedildiği yerdeki Cevher isimli bir harem ağası Dilber'e aşık olup onu konaktan kaçırır.
- Cevher karakteri İstanbul'a dönmek isteyen Dilber'e bilet verip vefat eder.
- İstanbul'a yalnız başına gidemeyeceğini anlayan Dilber umutsuzluğa kapılarak kendini Nil Nehri'ne atar.
Sergüzeşt Romanının Yapı Unsurları ve Roman İncelemesi
İlk realist eserler arasında gösterilen Sergüzeşt romanının detaylı olarak incelenmesi için olay örgüsünün yanı sıra diğer yapı unsurlarına da göz atılmalıdır. Bu nedenle romanın anlatıcı, zaman, mekan ve kişi unsurlarına da değinilmelidir. Sergüzeşt romanının olay örgüsünü pekiştiren yapı unsurları aşağıdaki gibidir:
- Kişiler: Romanın kahramanları arasında Dilber, Celal Bey, Asaf Bey, Zehra Hanım, Cevher, Teravet, Hacı Ömer, Mustafa Efendi, Latife ve anneannesi yer alır.
- Zaman: Romanda anlatılan olayların 19. yüzyılda geçtiği söylenebilir. Bununla birlikte olay örgüsü Dilber'in 7 yaşında Kafkasya'dan kaçırılmasıyla başlayarak, bu karakterin kendini Nil Nehri'ne atarak boğulmasıyla sonlanır.
- Mekan: Bu romanda Tophane Meydanı, Aksaray, Çakmakçılar Yokuşu ve Beyazıt Meydanı gibi mekanlar tasvir edilmiştir. Bununla birlikte olay örgüsünün geçtiği mekanlar arasında Asaf Paşa ve Mustafa Efendi Konağı, Mısır'da yer alan konaklar ve yaşlı bir kadının evi yer alır.
- Anlatıcı: Bu romanın gözlemci bakış açısıyla yazıldığı söylenebilir. Bununla beraber yazarın insan ticaretine karışan karakterleri eleştirdiği ve olay örgüsünün belirli noktalarında yorum yaptığı görülür.
