Sümerler, M.Ö 5000-1950 yılları arasında Aşağı Mezopotamya'da hüküm süren ilk uygarlıktır. Sümerler bulundukları konumda yıllar içerisinde en çok iz bırakan uygarlıkların başında gelir. Mezopotamya mimarisini başlatan uygarlıkta yapı, heykel ve kabartma alanlarında çok sayıda eser meydana getirilmiştir.
Sümerler, Mezopotamya mimarisini başlatan uygarlıktır. İnşa ettikleri tapınaklar, surlar, saraylar ve tapınaklarla tarihte iz bırakmayı başarmışlardır. Yapılarını inşa ederken ilk olarak balçık çamuru; daha sonra ise kerpiç, pişmiş toprak tuğla gibi malzemeler kullanmışlardır.
Tuğlaları değişik şekillerde dizerek yapılarına kemer, tonuz gibi şekilleri uygulamışlardır. Kubbeyi ilk kullanan uygarlık Sümerlerdir. Saray, konut ve mezarlarda kubbeyi kullanarak daha sonraki dönemlere ilham kaynağı olmuşlardır.
Sümer mimarisi üzerinde konumun etkisi büyüktür. Fırat ve Dicle nehirlerinin arasında konumlanan Sümer uygarlığı yılın belli dönemlerinde sel ve taşkınları adresi olmuştur. Bunun için şehrin etrafına sur ve set inşa etmişledir. Ayrıca afetlerden korunmak için yapılarını oldukça yüksek inşa etmişlerdir.
Kat sayısı 3-7 arasında değişen Ziggurat adı verilen tapınaklar bu mimarinin en bilinen örneğidir. Yüksek tapınakların inşa edilmesinde aynı zamanda inancın da etkisi vardır. Tanrılar için inşa edilen bu tapınakların yeryüzü ile cennet arasındaki bağı simgelediği düşünülmektedir. Aynı zamanda tapınakların inşa edilmesinde astronomik gözlem amaçlı bilimsel etki de bulunmaktadır.
Sümerler; tapınak ve sarayların duvarlarını süsleme amaçlı kaplamalara mimaride geniş yer vermişlerdir. Bu kabartmalarda kralların tasvirlerini, savaş sahnelerini, dini törenleri, av merasimlerini, tanrıları ve önemli siyasi olayları betimlemişlerdir.
Kabartmalardaki insan tasvirlerine gerek profil gerekse cephe görünümünde yer verilmiştir. Saç ve kıyafet detayları özenle kabartmalarda yer almıştır. Dönemden bugüne ulaşan en önemli kabartma olarak düşmanları parçalayan akbabalar steli öne çıkmaktadır.
Sümerlerin geliştiği bir diğer alan heykel sanatıdır. Kralların, devlet adamlarının ve tanrıların heykelleri Sümer sanatında yer almaktadır. Heykellerdeki yüzlerde ağırlıklı olarak donuk bir görülür. Heykellerin üzerinde sağ omuz açık bırakan uzun bir elbise yer alır. Elleri ise dinsel amaçla göğüs birleşir vaziyette betimlenmiştir. Vücut formları genellikle gerçeklikten uzak olup sanatçının öznel bakış açısını yansıtır. Sümerlerden bugüne kalan Kral Gueda ve İri Gözlü Sümer heykelleri müzelerde sergilenmektedir.
