Teşhis Nedir? Söz Sanatlarından Kişileştirme - Teşhis Ne Demek, Türk Edebiyatındaki Örnekleri Neler?

Teşhis bir edebi sanat türüdür. İnsan dışındaki varlıkları insan özelliğiyle donatma, kişileştirme sanatı olarak açıklayabiliriz. Edebi eserlerin birçoğunda teşhis sanatını görebilmeniz mümkündür. Edebiyat dışında hitabet sanatında (retorik), görsel sanatlarda, dini metinlerde teşhis kullanılmaktadır. Teşhis sanatını eserlerde bulabilmek için bazı yöntemler vardır. Bu yöntemleri sizlere örnekler vererek açıklayacağız. Teşhis ne demek? Önce bununla başlayalım…

Teşhis Sanatı Nedir?

Sözlükte "yükselmek, uzaktan görünmek" anlamındaki şuhûs kökünden türeyen teşhîs "bir şeyi belirlemek, diğerlerinden ayırt etmek" anlamlarına gelmektedir. Teşhis sanatı ise, insan dışındaki varlıklara insana özgü özelliklerin verilmesine denir. Diğer adıyla kişiselleştirme olarak bilinir. Bu sanatta hayvanlara, bitkilere ve diğer varlıklara insana özgü özellikler verilir. Bu sayede ifade daha çekici hâle getirilmiş olunur. Ayrıca duygular daha güzel anlatılır.

"Köyün çayı boş yere akmaktan sıkılıyor, bir bostanı sulayacağı günlerin gelmesini iple çekiyordu."

Bu cümleyi inceleyecek olursak; "köyün çayı" kişileştirilmiştir diyebiliriz. Çünkü "sıkılmak", "iple çekmek (sabırsızlıkla beklemek)" insana özgü niteliklerdir. İnsana özgü nitelikler "köyün çayı"na verilerek çay kişileştirilmiştir. Teşhis yapılmıştır.

Teşhis Örnekleri

Toplanırken göklerde bulutlar yığın yığın

Hırçın bir fırtınayı düşünüyordu deniz.

• Bu örnekte "düşünüyordu" denerek "deniz" kişileştirilmiştir.

"Sevincinden ağlayan, gülen, haykıran rüzgâr Kalplere sevinç, umut ve inanç getiriyor."

• Rüzgâr, insan gibi sevinmekte, sevincinden ağlamakta, gülüp haykırmaktadır. İnsana özgü özellikler yüklenerek teşhis yapılmıştır.

"Dağ başını duman almış / Gümüş dere durmaz akar."

• İnsanın 'ağlama' özelliği dereye aktarılmış, dere kişileştirilmiştir.

"Ben öpmeden önce yanaklarını/Varsın teller, tüller, duvaklar öpsün."

• Teller, tüller, duvaklar kişileştirilmiştir.

"Besbelli her saat artar kederi/Belki de yüreği yara dağların."

• İnsana ait 'yüreği yaralı' ve 'kederli' olmak dağlara verilmiştir.

Bir yağmur başlar ya inceden ince/Bak o zaman topraktaki sevince."

• 'sevinmek' özelliği toprağa verilmiştir.

"Renkler başkalaştı gün ortasında/Koyu bir karanlık öptü denizi."

• 'öpmek' özelliği karanlığa mal edilmiştir.

"Bir bulut gezer yayla yayla Anadolu'yu Bir baştan başa selâm götürür."

• 'selâm götürmek' özelliği buluta verilmiştir.

"Aynalar, bakmayın yüzüme dik dik İşte yakalandık, kelepçelendik."

• Şair, kendisine dik dik baktıklarını söyleyerek 'aynaları' kişileştirmiştir.

"Kuşlar, senin uzak diyarlara gittiğini söylediler bana."

• 'Kuşlar' konuşmaktadır, kişileştirme yapılmıştır.

Yukarıdaki örneklerin hepsinde insana özgü nitelikler doğaya ve hayvanlara verilerek kişiselleştirme yani teşhis sanatı yapılmıştır.