İnsan, özünde gerçekten 'iyi'mi doğar? Yoksa, bencil bir yaratık olarak doğup ebeveyn, eğitimciler ve dinin yardımı ile empati, vicdan, suçluluk, adalet gibi hisleri mi geliştirir?
İyiyi; kötüden ayırt etmeyi içgüdüsel olarak, bilerek mi doğuyoruz, yoksa zaman içinde mi öğreniyoruz?
Yani iyi insan olarak doğulur mu? Yoksa iyi insan olunur mu?
Yakın geçmişe kadar bu soruların cevabına sadece spiritüel yaklaşımlar vardı. Artık bilim işe el koydu ve bilin bakalım; bu soruların cevabı kimde?
Bebeklerde...
Oturamıyorlar, konuşamıyorlar, dertlerini anlatamıyorlar, istediklerine ulaşmak için ağlıyorlar ama daha hayatlarının ilk yılında bile iyiyi ve kötüyü birbirinden ayırabilecek içgüdüleri var. Yale Üniversitesi'nde kurulan bebek laboratuvarında yapılan araştırmalar, bunu kanıtlamış.
İYİ OLANI SEÇTİLER
Televizyonda izlediğim bu deneylerden birinde; bir kukla, içinde oyuncaklar olan kutuyu açmaya çalışırken, sarı tişörtlü oyuncak bir köpek gelip kuklanın kutuyu açmasına yardım ediyor.
Sonra kukla ile bu sahne tekrarlanıyor. Bu sefer mavi tişörtlü oyuncak bir yavru köpek, kuklaya yardım etmek yerine, kutuyu çarparak kapatıyor.
Sarı tişörtlü köpeğin davranışı iyi, mavi tişörtlü köpeğin davranışı ise kötü.
Beş aylık bebeklere, her iki sahne de izletiliyor; sonra kukla ile kutu ortadan kaldırılıyor. Bebeklere; mavi ve sarı tişörtlü köpekleri gösterip "Hangisini seviyorsun?" diye soruyorlar.
Bebeklerin hemen hemen hepsi, sarı tişörtlü köpeğe uzanıyor; yani iyi olana...
Bebekler; başka bir deneyde ise sevdikleri krakeri yiyen hayvanı seçerken, sevmedikleri krakeri yiyen hayvanı cezalandırdılar. Yani kendilerine, benzer olana yakınlık hissettiler.
BENCİLLİK GÖSTERDİLER
Yaş büyüdükçe durum biraz ilginçleşiyor.
4-10 yaş arası çocuklara mavi ve yeşil renkli jetonlar gösterdiler. Denek; mavi jetonu seçerse, kendisi bir tane alacak ama başka çocuk hiçbir ödül almayacak. Yeşil jetonu seçerse; hem kendisi, hem de başka çocuk iki jeton birden alacak.
Yaşça küçük olanlar, mavi jetonu seçtiler. Yani arkadaşı ile paylaşmak zorunda olmadığı, daha az ödülü tercih ettiler. İçgüdülerindeki bencillik ortada. Daha büyük yaştaki çocuklar ise, yeşil jetonu seçti. Büyüdükçe ahlak ve görgü kurallarını öğrenen çocuk, bencil içgüdülerini de törpülemeyi öğreniyor; daha eşitlikçi, hatta verici davranabiliyor.
Bunlar gibi daha pek çok deney gösterdiler. Benim bu deneylerden anladığım şey; insanları, o kadar kolay 'iyi' veya 'kötü' diye etiketlememek lazım. Fedakârlık, iyilik, adalet, bencillik, yobazlık, hepsi içimizde...
Hepimiz o gri alandayız.
Bu yüzden daha 'bencil' içgüdülerimizle savaşıp 'daha iyi bir insan' olmaya çalışmak, nahiflik değil, hayata başladığımız noktadan bir adım ileriye gidebilmemiz için bir gereklilik bence...
