Tapajós Ulusal Ormanları, Brezilya - Ne kadar işitseniz de sizi hep dehşete düşüren istatistikler vardır. Beni her seferinde şoke eden bir tanesi şu: Dünyanın tüm araba, kamyon, uçak, tren ve gemilerinden bir yılda çıkan egzoz gazını topladığınızı düşünün. Onca araba, kamyon, uçak, tren ve geminin toplu halde atmosfere saldığı karbondioksit, yani CO2 miktarı, Brezilya, Endonezya ve Kongo gibi yerlerde tropikal ormanları kesip açmaktan doğan karbon emisyonlarından daha az. Artık her yıl bir New York Eyaleti kadar tropikal orman kaybediyoruz ve sadece bunun atmosfere saldığı karbon miktarı bile iklim değişikliğinde payı olan küresel emisyonların kabaca yüzde 17'sini oluşturuyor. Dünyanın ulaşım filolarını değiştirip emisyonsuz hale getirmek uzun zaman alacaktır. Halbuki tropikal ormanların kesilip yakılmasını önleyebilsek küresel emisyonu anında - mesela yarın - yüzde 17 azaltabiliriz. Fakat bunun için yepyeni bir ekonomik kalkınma modeli uygulamamız gerek; ormanı çok, ama yoksul olan uluslar için ağaçları kesip mobilya yapmaktan veya yerlerine soya fasulyesi dikmektense onların korunmasını daha kârlı hale getirecek bir model. Kereste zengini tropiklerde yeni bir kalkınma modeli olmazsa yağmur ormanlarına bir veda busesi göndermemiz gerekecek. Çünkü mevcut kalkınma anlayışı onları yiyip bitirecek. Torunlarımızın göreceği tek Amazon, onun nokta-com'la biten ve kitap satanı olacak. Konuyu daha iyi anlamak için Dünya Doğa Koruma Örgütü ve Brezilya hükümetince düzenlenen bir gezi çerçevesinde Brezilya Amazon'unun kalbindeki Tapajós Ulusal Ormanlarını görmeye gidiyorum. Pervaneli uçakla Manaus'tan bu tarafa gelince, Amazon'un niçin dünyanın akciğeri olarak kabul edildiğini anlayabiliyorsunuz. 6 bin metre yüksekten bile hangi yöne bakarsanız bakın, orman kesintisizce uzanıyor ve ağaç tepelerinin manzarası engin ve sonsuz bir Brokoli halısını andırıyor. Yere inince arabayla Santarém'den Tapajós'a geçiyoruz ve orada çevre dostu faaliyetler yürüten, koruma altındaki bu ormanda sakin 8 bin bölge insanına destek veren yerel kooperatiftekilerle tanışıyoruz. Bilfiil ormanda yaşayıp ondan geçinen küçük bir Brezilyalı topluluğunu ziyaret edince çok basit bir gerçeği öğreniyorsunuz: Doğal bir eko-sistemi kurtarmak için bir piyasa ve hükümet eko-sistemi de gerekiyor. Dünya Doğa Koruma Örgütü'nün Güney Amerika başkan yardımcısı José María Silva, "Yeni bir ekonomik kalkınma modeline ihtiyaç var; insanların yaşam standartlarını, onların doğal sermayelerini koruyarak yükselten bir modele; yoksa o sermayeyi hayvan çiftliklerine, endüstriyel tarıma veya keresteciliğe dönüştüren bir modele değil" diyor. Yağmur ormanlarının atmosferi CO2'ten korumaktan tutun, tatlı suların ırmaklara olan akışını düzenlemeye kadar her işi gördüğünü bilmemize rağmen, onu koruyanlara - soyanlarla karşılaştırıldığında - şu an çok düşük bir ödeme yapılıyor. İyi haber, orman sakinlerinin ormanları korumasını sağlayacak bir sistemin tüm unsurlarının Brezilya tarafından yerli yerine oturtulmuş olması. Brezilya halihazırda Amazon yağmur ormanlarının yüzde 43'ünü koruma altına aldı ve yerli halklara tahsis etti. Öte yandan, ormanın yüzde 19'u da tarım ve hayvan çiftçileri tarafından yok edilmiş durumda. Yani en büyük soru, kalan yüzde 38'e ne olacağı. Brezilyalıların sistemi ne kadar işlerliğe konursa, o yüzde 38'in de o kadar büyük bir bölümü korunacak ve dünyanın yapması gereken karbon kısıntıları o kadar azalacak. Fakat bu para istiyor. Tapajós koruma alanının sakinleri şimdiden kooperatifler halinde örgütlenmiş durumdalar ve yağmur ormanlarındaki toprak yollarda eko-turistik mallar satıyor, ormana zarar vermeyecek şekilde seçilmiş ağaç kütüklerinden yapılma mobilya ve diğer ahşap ürünler, orman kauçuğu da denen "ekolojik deri"den yapılma değişik türlerde çok sevimli el çantaları üretiyorlar. Bunun yanı sıra devletten destek de alıyorlar. 48 yaşındaki Sergio Pimentel, eskiden geçim için iki hektar kadarlık bir alanda tarım yaptığını bugünse altı kişilik ailesini doyurmak için bir hektarın sadece beşte ikisinden yararlandığını açıklıyor. Gelirinin kalanını kooperatifin ormancılık faaliyetleriyle tamamlıyor. "Biz ormanda doğduk," diye ekliyor. "Dolayısıyla onu korumanın önemini biliyoruz, ama burada yaptığımız ürünleri küresel pazarlara daha iyi ulaştırabilmemiz gerekiyor. Bunun için bize yardımcı olabilir misiniz?" Amazon yağmur ormanlarının koruma altındaki tüm bölgelerinde böyle yerel kooperatifler var. Fakat bu sistem için para şart; onları daha çok pazara ulaştıracak, polis denetim ve yaptırımının sürmesini sağlayacak, vasfını zaten yitirmiş arazilerde çiftçiliğin verimini artıracak - ki böylece insanlar yağmur ormanlarını daha fazla açmak zorunda kalmasınlar - para. Bu sebeple, ABD Kongresi'nden hangi enerji-iklim tasarısı, gelecek ay yapılacak Kopenhag konferansından hangi çerçeve kararı çıkarsa çıksın, bu kararların Brezilya ve diğer yerlerdeki yağmur ormanlarını korumak için kurulan yapıları finanse edecek düzenlemeleri mutlaka kapsamasını sağlamalıyız. Amazon'un kalan yüzde 38'inin ne olacağı hâlâ belirsiz. Onu korumak bizim elimizde. Ve torunlarımız bunun için bize teşekkür edeceklerdir.
