Riyad, Suudi Arabistan - Suudi Arabistan'da kadınlar araba kullanıyor. Ama sokaklarda değil çünkü bu yasak. Devlet televizyonunda yayınlanan "Çok Gizli" isimli yeni komedi dizisinde, mor otomobil duruyor ve sürücü koltuğundaki kadın dışarı çıkıyor. Bir grup şapşal ve şehvet düşkünü erkek (kırmızı kareli kefiye giymiş üç komik karakter), arabasını tamir etmeyi teklif ederek kadını tavlamaya çalışıyor. Siyah türbanına ve şeffaf olmayan abaya rağmen kadının yüzündeki küçümseme görülüyor. Kadın soğukkanlı bir şekilde, "Arabamın bozulduğunu kim söyledi? Arkadaşımı bekliyorum" diyor. Pembe bir araba duruyor ve şapşal erkekleri heyecan içinde bırakan iki kadın, yavaşça uzaklaşıyor. Tabii bu komik kurgu halkın tepkisini ölçmek için yapılan bir deneme. Dizi, Ramazan ayı için çekildi. Devletin onayını alan bu kısa komedide, kadınların araba kullanması, çağdaş zihniyetli izleyicileri cesaretlendirirken gelenekçi izleyicileri kışkırtmayacak şekilde veriliyor. Aslında kadının arabayı sürmesi hiç gösterilmiyor: O direksiyona geçmeden önce kamera uzaklaşıyor. Bu, eskiden TV programları ve filmlerde eşcinsellikten bahsederken kullanılan dolaylı anlatım: Bir şeyi gerçekten görmezsiniz ama orada olduğunu anlarsınız. İnsanların bir ay boyunca gündüzleri oruç tutup dua ettiği, akşamları da ziyafet verdiği Ramazan'da devlet televizyonunda bile hafif toplumsal hiciv hoş görülüyor ve olumlu karşılanıyor. Bu bir şölen ayı: İnsanlar evde oturup aileleriyle televizyon izlediği ve Arap kanallarına odaklanmak için yabancı programlardan uzak durduğu için, izlenme oranları zirve yapıyor. Ramazan nedeniyle, bilhassa Ortadoğu'nun en yüksek reklam tarifesinin uygulandığı Suudi Arabistan'da birçok yeni program yayınlanıyor. İnsanlar gün içinde oruç tuttuğu ve tüm gün yemek düşündüğü için, "Ortadoğu'nun En İyi Aşçıları" programında yarışan sıra dışı iki genç aşçının sunduğu "Suudi Aşçılar" gibi birçok yemek programı yayınlanıyor. Ayrıca Suudiler Ramazan'da izledikleri, yabancıların hayal edebileceğinden çok daha çeşitli programlar hakkında konuşuyor, blog yazıp twit atıyor. Halkın davranışlarına yön veren tabular ve dikkatli din polisi, TV izleme alışkanlıklarını pek kısıtlayamıyor. Suudiler uydu antenleri ve internet sayesinde kışkırtıcı Türk dizilerini, şiddet içeren aksiyon filmlerini, Faslı seksi pop şarkıcılarını ve "Gossip Girl" ile "CSI"ı izleyebiliyor. En büyük tartışmalara (ve tehditlere) yol açan program, Hz. Muhammed'in sahabesi ve İslam imparatorluğunun kurucularından, 7'nci yüzyılda yaşamış Halife Ömer Bin Hattab'ın hayatını anlatan 31 bölümlük dizi "Ömer". Suudi TV'sinin en iddialı projesi olan Kuran'la uyumlu, binlerce kişinin rol aldığı, 30 milyon dolarlık bu yapım, 1965 tarihli klasik film "Dünyanın En Büyük Hikâyesi (The Greatest Story Ever Told)" tarzında destansı bir dizi. Ama hep anlatılan bu hikâye ilk kez TV'ye uyarlandı. Suudi Arabistan'da ve İslam dünyasında, Hz. Muhammed'in suretini tasvir etmek günah kabul ediliyor. Bir sahabenin yüzünü göstermek de şimdiye dek düşünülemez bir şeydi. Suudi Arabistan baş müftüsü cemaatin "Ömer"i izlememesini isterken, bazıları daha şiddetli tepki gösterdi. Yapımcılar tehditleri ciddiye aldı. Maliyeti paylaşmaktan çok sorumluluğu dağıtmak için dizi, tüm Arap ülkelerinde yayın yapan Suudi mülkiyetindeki ticari MBC kanalı ile Katar TV'since ortaklaşa çekildi. Saygın din âlimlerini toplayıp senaryoyu inceleten MBC, Dubai'deki merkezinde güvenliği artırdı. Dizide dini bilgiler, entrika, kılıç çarpışmaları ve deve sırtında yapılan saldırılara "Matrix" tarzı özel efektler katan savaş sahneleri var. Ama en büyük etkiyi, dizideki gizli mesajlar yaratıyor. Reform yanlısı izleyiciler, Hz. Ömer'in hikâyesinde kendi mücadelelerini görüyor. Hz. Ömer Peygamber'in tek tanrı, hoşgörü ve sosyal adaletle ilgili sözlerini eski değerleri koruyan geri kalmış kabilelere iletiyor. Kadınlar Twitter yorumlarında, kölelerin özgürlük arzusunun kadınların günümüzdeki özgürlük isteğine benzediğini söylüyor. İnternet çok yönlü şikâyetleri artırırken, TV toplumun kendini tarttığı bir yer. Asıl güç, devlet TV'sini denetleyen ve ticari kanalları kısıtlayan hükümetin elinde. MBC'nin başkanının kraliyet ailesiyle ilişkileri, bazı prenslerin de medya şirketleri var. Suudi pazarına bel bağlayan bölgenin büyük yayıncıları, ülkedeki ahlak ve siyasi söylem kurallarına uyuyor. Suudiler YouTube'da bile sınırları çok zorlamıyor. YouTube'da yayınlanan sahte haber programı "Doğaçlama"nın genç yapımcıları, içeriği önceden kontrol ediyor ve kraliyet ailesiyle ilgili espriler yapmıyor. Ama dini şahsiyetleri hafif hicvediyorlar. Birçok Suudi'ye göre, iktidardakileri 25 yaşın altındaki devasa nüfusa ve Batı değerlerini benimsemiş büyüyen orta sınıfa uyum sağlamaya zorlayan piyasa güçleri nedeniyle, değişim kaçınılmaz. Feracelerin altına, kız okullarına ve hatta erkeklerin giremediği mahallelere hapsedilen kadınlar sürekli bir çelişki içinde yaşıyor. Ama Suudi kadınlar kendi evlerinde, yüksek topuklu ayakkabı giyen kadın cinayet dedektiflerinin erkek şüphelileri kelepçelemesini izleyebiliyor. Riyad'daki bazı kadınlar bu tutarsızlığa alıştıklarını söylüyor. Abu Dabi TV'sinde "Kadının Oyuncağı Olan Erkek" adlı popüler bir dizi var. Batı tarzı refahın ve tüketici rahatlığının daha belirgin simgesi olan paralı kanallar Suudilere, geleneklerini korumanın bir yolu olarak pazarlanıyor. Arap ülkelerinde yayın yapan Dubai merkezli OSN'in programlar sorumlusu Hulud Ebu Humus, bu yılki reklamlarda paralı kanalın önemli bir avantajının vurgulandığını söyleyerek, "İzleyiciler hayatı ertelemek zorunda değil. Programı durdurup camiye gidebilirler" diyor.
ALESSANDRA STANLEY
