Batı'nın
Doğu'ya bakış şekli anlamına gelen oryantalizm denilince, ilk akla gelen haremde uzanan kadın tablolarıdır. Fakat oryantalizm, bundan ibaret değil. Sakıp Sabancı Müzesi de bu düşünceyle yola çıkarak bu kavramı tanıtacak bir sergi hazırladı. 19. yüzyıldan itibaren oryantalizme odaklanan 'Oryantalizmin 1001 Yüzü' başlıklı sergi, önümüzdeki perşembe günü açılacak. Sergide oryantalizmin 1001 yüzü görülürken, müzenin müdürü Nazan Ölçer, oryantalizm kavramının 10 yüzünü anlattı.
1. 19. YÜZYIL: 19. yüzyıl, tarihte oryantalizm açısından bir dönüm noktası. Batı'nın Doğu merakı daha önce de var, ama 19. yüzyılda işler değişiyor. Fotoğraf işin içine giriyor, seyahatler kolaylaşıyor ve insanlar Doğu'yu tanımaya başlayınca oryantalizm daha önemli hale geliyor. Sergide de bu döneme odaklanılıyor.
2. EDEBİYAT VE DİL: 19. yüzyılda Avrupa üniversitelerinde şarkiyat kürsüleri kurulmuş. Doğu'nun baş yapıtları, Avrupa dillerine çevrilmeye başlanıyor. Binbir Gece Masalları da bu dönemde çevriliyor ve büyük ilgi uyandırıyor.
3. SEYAHAT: Aslında seyahatler sayesinde oryantalizmden bahsedebiliyoruz. 19. yüzyıl öncesinde sadece seyyahların, elçilerin, devlet görevlileri seyahat ediyordu. Ancak 19. yüzyılda buharlı gemiler sayesinde seyahat etmek kolaylaşınca, çok daha fazla kişi Doğu'ya gidip, büyülü diye düşündükleri dünyayı yakından görebiliyor.
4. ARKEOLOJİ: Sergi, 19. yüzyıla gelmeden hemen önce, 1789'da Napolyon'un Mısır seferiyle başlıyor. Bu sefere Napolyon, savaşa gider gibi değil de araştırmaya gider gibi çıkıyor. Yanına dil bilimciler, arkeologlar, bilim insanları alıyor. Bu sefer sırasında arkeolojik kazılar da yapılıyor, hiyeroglifler de okunabilir hale geliyor. Filistin, Suriye, İran ve Anadolu'da yapılan arkeolojik kazılar, çok önem kazanıyor. Osmanlı'da arkeolojik kazılar başlıyor ve birtakım eserler Batı'ya gidiyor.
5. MİMARİ: Oryantalizmin bir etkisi olarak Doğu'nun çarpıcı güzellikteki mimarisinin aniden Avrupa'da boy gösterdiğine şahit oluyoruz. Mesela Almanya'da Yenice Tütün Fabrikası adlı bir yer var. Fakat bu fabrika, minaresi ve kubbesiyle bir cami görünümünde. Yine 19. yüzyılda hükümdarlar saraylarının içini Binbir Gece Masalı'nda anlatıldığı gibi döşüyorlar. En çok etkilendikleri saray, İspanya'daki El Hamra Sarayı. Zamanla Doğu'yu ziyaret eden yazar ve seyyahlar da evlerini Doğu'ya benzeterek döşemeye başlıyor.
6. FOTOĞRAF: Fotoğraf 19. yüzyılın büyük keşfi. Bu döneme kadar, Doğu'yu ressamlar resimliyor, ciltleniyor, basılarak çoğalıyor. 19. yüzyılda yine ressamlar var, fakat fotoğraf birebir yansıtıyor görselliği. Bir de stüdyo fotoğrafları var. Stüdyolarda, kadınlar Doğulu kıyafetlerle uzanarak pozlar veriyor.
7. MODA: İstanbul'a Avrupalı kıyafetleriyle gelen seyyahlar, dönerken cepkenli, sakallı ve şalvarlı fotoğraflar çektiriyor. Avrupa'da kıyafet balolarında Türk kılığına girmek modası var. Bu moda kadınları da etkiliyor. 19. yüzyıl sonlarında Avrupa ziyaretleri nde Osmanlı sultanlarını görenler, giyimlerine şaşırıyor. Sergide Rus Bale Kumpanyası'nda ünlü balet Nijinski'nin giydiği şalvarlı cepkenli bale kıyafetleri de yer alıyor.
8. HAYAL DÜNYASI: Oryantalizm, bir hayal dünyasını yansıtıyor. Batı'da her şeyin çok rasyonel olduğu ve akılla çözülmeye başladığı bir dönemde Batılılar Doğu'da halen mistik bir yan, hayatın yavaş akması, farklı bir bakış açısı ve ölümle hayatın iç içe olduğu bir dünya görüyor.
9. DÜNYA FUARLARI: 1846'dan itibaren Avrupa'da Paris, Viyana, Londra gibi merkezlerde, dünya fuarları yapılmaya başlanıyor. Bu fuarlarda Osmanlı kendisini, Batı'nın beklediği gibi ifade ediyor. Örneğin bir fuarda Osmanlı gerçekten namaz kılınacak gibi bir cami, ayrıca bakırcı ve kalaycıların yer aldığı gizemli bir pazar kurmuş. Burada Osmanlı, Batılılaşmaya çalıştığı bir çağda kendini daha da Doğulu gösterdiği bir tezat durum ortaya koyuyor.
10. TOPKAPI SARAYI OTELİ: Günümüzde hayret verici biçimde hâlâ oryantalizm geçer akçe durumda. Sergi için hazırlanan belgeselde de oryantalizmin bugünkü etkilerini görüyoruz. Antalya'da bulunan bir Topkapı Sarayı Oteli ve benzeri mimari örnekler.