Spor yaralanmaları, genel olarak sportif aktiviteler sırasında kas iskelet sisteminde meydana gelen her türlü hasarın ortak adıdır. Medicana Çamlıca Hastanesi Ortopedi Kliniği'nden Op. Dr. Nazmi Korkut Kasapbaşı, baharda spor yaralanmalarında dikkat edilmesi gereken durumlara dikkat çekiyor... Spor, belli bir düzen içinde yapılan, vücudun kas, eklem gibi hareketi sağlayan yapılarını çalıştıran aktivitelerin tümüdür. En fazla kas, tendon, eklem kapsülü, bağlar ve kıkırdak gibi yumuşak dokular yük altında kalır ve yaralanırlar. Bunların yanı sıra; ağır travmalar sırasında kemikler ve iç organ yaralanmaları da görülmektedir. Spor yaralanmalarının meydana gelmesinde kişiye ve çevreye ait faktörler rol oynar.
KİŞİSEL FAKTÖRLER
Fiziksel eksiklikler (kas zayıflığı, eklem kısıtlılığı, yetersiz esneklik)
Yorgunluk ve aşırı yüklenme
Anatomik sorunlar
Psikolojik faktörler (riski kabullenme, aşırı istek)
Geçirilmiş ve tam tedavi edilmemiş yaralanmalar
Kas sertlikleri (aşırı egzersiz veya enfeksiyona bağlı)
Yaş, cinsiyet
ÇEVRESEL FAKTÖRLER
Kötü ve yetersiz spor tekniği
Yetersiz ve kötü antrenman
Kötü malzeme kullanımı
Çevre (hava şartları), zemin, kurallara uymamak
Spor yaralanmalarının oluşmasındaki etkenler nedir? Spor yaralanmalarının oluşmasında en önemli etkenlerden biri de yetersiz ısınmadır. Bu nedenle ısınmaya ve takiben özellikle germe egzersizlerine büyük önem verilmelidir. Burada fiziksel aktivite sonrası yapılacak soğuma da önemlidir. Her aktivite sonrası mutlaka soğuma egzersizleri yapılmalıdır. Germe egzersizlerini aktiviteyi takiben yapmak, aktivite öncesi kadar değerli ve önemlidir.
Kas yorgunluğu: Egzersiz sırasında oluşan atık ürünlerin (laktik asit vb.) birikmesi ve enerji depolarının zayıflaması ile ortaya çıkan bir durumdur. Sıklıkla fiziksel kapasite (antrenman geçmişi) ile ilişkilidir. Sıklıkla egzersizi takip eden bir-iki saat içinde artık ürünlerin uzaklaştırılması ve depoların doldurulması ile sonlanır.
Kas ağrısı: Ağır veya alışılmadık düzeyde aktivitelerden sonra saatler, günler boyunca devam eden kas ağrılarına verilen isimdir. Söz konusu kaslar ağrılı, bazen şiş ve serttir. Sporcular arasında 'hamlık' olarak adlandırılır. Özellikle antrenmansız sporcularda, ağır ve alışmamış kas kasılmalarından sonra ortaya çıkar. Sıklıkla alışılmadık düzeyde kasın boyunu uzatan kasılmalardan, aktivitelerden (tepeden iniş gibi) sonra özellikle negatif iş (fren görevi) yapan kaslarda oluşan hücresel düzeydeki hasarın bir sonucudur. Egzersize ara vermeyi gerektirmez.
Strain (kas zorlanması): Kasın uzayabilme kapasitesi üstünde gerilmesidir. Bu sınır aşıldığında kas zorlanmasından söz edilir. Birkaç kas lifi anatomik olarak zarar görür. Hasar bölgesinde hareket ve germelerle ağrı olmasına karşın büyük bir kuvvet kaybı ve belirgin bir kanama yoktur. Kas bütünlüğü korunur.
Parsiyel (kısmi) kas yırtığı: Parsiyel (kısmi) kas yırtığı, maksimum kontraksiyon (kasılma) veya gerilme sonucunda oluşur. Kas kasıldığında ağrı, belirgin kanama (hematom) ve şiş mevcuttur.
Kas (tam) yırtılması: Kas yırtılması birdenbire olur ve buna ilgili kas gruplarında şiddetli ağrı eşlik eder. Kas bütünlüğü bozulmuştur, ileri derecede kanama (hematom), şiş, ağrı, kuvvet ve hareket kaybı mevcuttur. Kas yırtılmasının nedenleri iki tanedir: 1. Aşırı kasılmada hareket koordinasyonsuzluğu. 2. Sert, uzama yeteneğini yitirmiş bir kasın şiddetli bir dirence karşı ani hareketi.
YORGUNLUK KIRIĞA NEDEN OLABİLİR!
Fissür (Çatlak): Özünde bir kırık çeşididir. Çatlakta kemiğin devamlılığı sadece ince bir hat şeklindedir.
Distorsiyon (Burkulma): Bir eklem zorlanmasıdır. Üç çeşit burkulma vardır: Birinci derece burkulmada eklem hafif zorlanmıştır. Bölgesel hassasiyet vardır. Eklem hareketi normaldir. İkinci derece burkulmada eklem bağlarında bazı kopmalar oluşmuştur. Az miktarda anormal eklem hareketi, kanama ve şiş vardır. Üçüncü derecede burkulmada ise bağlar tamamen kopmuştur. Büyük anormal eklem hareketi vardır. Ani ciddi şiş, kanama ve ağrı mevcuttur.
Fraktür (Kırık): Travma (darbe) ve diğer nedenlerle kemiğin anatomik bütünlüğünün bozulmasına kırık denir. Kemiğin devamlılığının bozulması; basit bir çatlak, geniş bir ayrılma veya çok parçalı olabilir. Kırığın oluşmasına neden olan kuvvetler; itici, çekici, sıkıştırıcı veya makaslayıcı kuvvetler olabilir. Ayrıca hastalık, yorgunluk veya yaşlılık nedeniyle doku direncinin bozulması, kemiklerde kırık oluşmasına neden olur.
EN İDEALİ YÜRÜYÜŞ
Yürüme
her yaşın sporu olup, bir insan hayatı boyunca yaklaşık 200 bin km. yani dünya çevresinin beş katı yürümektedir. Yürürken en önemli noktalar; uygun süre, uygun zemin, uygun giysi ve ayakkabılardır. Orta yaşın ilk yarısında; haftada beş gün birer saatlik (yaklaşık 5 km.) yürüyüş yeterliyken, daha ileri yaşlarda haftada üç-dört gün, 30-45 dakikalık yürüyüşler uygun olur. Yürünen zemin; mümkünse sert olmamalı, esnek ve düz olmalıdır. Spor ayakkabılar; her 500-600 km'de bir değiştirilmelidir. Koşarken; 7-8 km'lik bir hızı, yani hafif bir tempoyu tercih etmek uygun olacaktır.
İLK MÜDAHALE SOĞUK TEDAVİSİDİR
Kas yırtığında aktivite durdurulmalı. Kanama ve hasarı artıracak ilgili dokuyu zorlayacak hareketler, zorlayıcı muayene, masaj, sıcak benzeri uygulamalardan kaçınılmalı ve en yakın sağlık kuruluşu veya doktora başvurana kadar soğuk uygulanmalı, koruyucu bandaj veya atel yapılmalıdır. Soğuk tedavisi, sportif yaralanmaların ilk müdahalesinde kullanılan ana tedavi yöntemlerinden biridir. Amaç, kanamayı ve enflamasyonu (kanama, şişlik, ağrı) kontrol altında tutmaktır. Soğuk tedavisine yaralanmayı takiben başlanıp sonraki ilk 48-72 saat devam edilmelidir. Soğuk uygulama ile yaralanan bölgede kan akımı azalır. Dolayısıyla kanama ve ağrıyı/ hasarı artıracak iltahabimediatörlerin (yaralanma sonrası iyileşmeyi düzenlemek için yaralanan hücrelerden salınan faktörler) yaralanmış bölgeye göçü azalır. Tüm spor yaralanmalarından sonra şişlik ve kanamaya ait işaretler kaybolana kadar soğuk tedavisi yapılmalıdır. Soğuk uygulaması iki saatte bir, 20 dakikayı geçmemek kaydıyla buz torbaları ile uygulanabilir. Bir günde toplam uygulama süresi 2 saati (6 kere 20 dk.) geçmemelidir. Eğer soğuk tedavisi derin dondurulmuş jellerle yapılıyorsa, 20 dakika yerine 15 dakika yeterlidir. Soğuk uygulanan alanda deri direkt temastan korunmalıdır. Bandajlama; yaralanmış bölgede erken dönemde dolaşımın, dolayısı ile hasarın az olmasına katkı sağlar. Yaralanmanın geç döneminde ise yaralanmış eklemi sporcuya hatırlatarak kişinin dokuyu korumasına katkı sağlar.
KAS YIRTIĞININ SEBEPLERİ
1. Yetersiz antrenman ve ısınma.
2. Daha önce geçirilmiş yaralanmanın yetersiz rehabilitasyonu.
3. Daha önce geçirilmiş yaralanma sonucu oluşan skar dokusu.
4. Aşırı antrenman, yorgunluk, enfeksiyon.
5. Yetersiz yumuşak doku esnekliği.
6. Sert uzama yeteneği zayıf kas.