İstanbul'da ilk güneş saati Fatih Sultan Mehmet tarafından Türk astronom, matematikçi ve dil bilimci Ali Kuşçu'ya yaptırıldı. Ali Kuşçu tarafından Fatih Camii'nin minare kaidesine yapılan saat, İstanbul'daki Osmanlı dönemindeki en eski güneş saatlerinden olmasıyla öne çıkıyor.
Ali Kuşçu'nun Fatih Camii'ne yaptığı güneş saatiyle zaman ve namaz vakitleri, milin gölgesinin düştüğü açıya göre yıllarca belirlendi.
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Bilim Tarihi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mustafa Kaçar, AA muhabirine yaptığı açıklamada, insanların ilk çağlardan itibaren zamanı ölçmek için çeşitli araçlar geliştirdiğini söyledi.
Bunlardan en uzun süreli kullanılan, en pratik ve en doğru sonucu veren zaman belirlenme aletinin güneş saati olduğunu belirten Kaçar, "Eski Mısır'dan, eski Babil'den ve kadim uygarlıklardan itibaren insanlar güneşin gölge boyunu hesaplayarak zamanı ölçmüşlerdir. Bu daha sonra İslam medeniyetinde, ardından Osmanlılarda, Türkiye Cumhuriyeti kuruluşuna kadar kullanılmıştır." diye konuştu.
Prof. Dr. Kaçar, modern dönemde artık güneş saatlerine ihtiyaç kalmadığını anlatarak, şöyle devam etti:
"Güneş saatleri gerçek zamanı ölçen zaman ölçüm araçlarıdır. İstanbul'un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet Han burada bir cami inşa ettirdi. Bu caminin inşaatı tamamlandığında İstanbul'da İslam aleminin en büyük matematikçi ve astronomlarından biri olan Ali Kuşçu İstanbul'daydı. Çünkü Fatih Sultan Mehmet onu İstanbul'a davet etti. Kendisi ve ailesiyle birlikte İstanbul'a geldiklerinde İstanbul'da yeni bir bilim merkezi, yeni bir kültür merkezi oluşmuş oldu. Bu camideki güneş saati rahmetli Prof. Dr. A. Süheyl Ünver Hoca'nın tespitlerine göre Ali Kuşçu tarafından 1473 yılında bizatihi yapılmıştır. Tabii ki bu gördüğümüz haliyle değil, bu cami depremler ve daha sonra çeşitli tahribatlar yüzünden Sultan III. Mustafa zamanında tamamen Mimar Tahir Efendi tarafından adeta yeniden inşa edildi ve bugünkü halini almış oldu. Tabii o sırada güneş saati nasıl bir değişim geçirdi bilemiyoruz. Ancak son restorasyonla Atilla Bir Hocam ile birlikte yeniden çalışır hale getirmiş olduk bu güneş saatini."
"FATİH CAMİİ'NDEKİ GÜNEŞ SAATİ NAMAZ VAKİTLERİNİ BELİRLEMEK İÇİN YAPILMIŞTIR"
İslam zaman ölçümünün gerçek zamanı ölçtüğünü ve güneşin gölge boyuna göre ayarlandığını vurgulayan Prof. Dr. Kaçar, Müslümanların günü 2 eşit parçada, gece ve gündüz olarak ölçtüğünü ifade etti.
Kaçar, Fatih Camii'ndeki güneş saatinin insanların temel ihtiyacı olan namaz vakitlerini belirlemek için yapıldığını vurgulayarak, ""Fatih Camii'nde 2 tane güneş saati var. Büyük olanı gün boyu vakitleri ölçerken, diğer küçük olanı ise ikindi vaktine kalan zamanı ölçer. Bunlar açıkçası dünyanın eksen eğikliğiyle İstanbul'un Ekvator'dan kaç derece yukarıda olduğuna bağlı olarak şekiller alıyor." ifadelerini kullandı.
Buradaki güneş saatinin uzun kenarının 2 metre 9 santimetre, kısa kenarının ise 159 santimetre olduğunu belirten Kaçar, şunları kaydetti:
"Camideki güneş saati bir dik üçgen şeklindedir ve içerisinde mevsimlere ilişkin üç tane dönence çizgisi vardır. Birincisi kış dönencesi, ikincisi ekinoks, üçüncüsü ise yaz dönencesidir. Bu zaman değiştikçe 23 Haziran ile 21 Aralık, 20 Eylül ile 20 Mart arasını ölçer. Bu saat aynı zamanda bize yönleri, dönem ve mevsimleri de gösterir. İstanbul'da bulunduğumuz yerde, bu boylamda Fatih Camii duvarına güneşin gölgesinin ilk geldiği an ile son geldiği anı bize gösterir."
"TÜRKİYE GENELİNDE 52 GÜNEŞ SAATİ BULUNUYOR"
İstanbul'da genellikle selatin camilerinde birer güneş saati bulunduğunu vurgulayan Prof. Dr. Kaçar, Türkiye genelinde 250 noktada toplamda 52 güneş saatinin olduğunu belirtti.
Kaçar, güneş saatlerinde bilim ve dinin bir arada olduğunu aktararak, şunları söyledi:
"Bilim dinin hizmetindedir. Vaktin belirlenmesi bu güneş saatleri vasıtasıyla olur. Bunlar da küresel geometri hesaplamalarıyla gerçekleştirilir. İnsanlar güneş saatlerini pek farkında değiller. Şu anda zamanı ölçmek için elimizde çok çeşitli araçlar mevcut. Bu araçlar en başında da bildiğimiz gibi kol saatleri veyahut da diğer saatler gelmektedir. Güneş saatleri bizim kültürümüzün bir parçası ve burada sadece zamanı ölçmek değil aynı zamanda ciddi ve bilimsel bir faaliyet söz konusudur. Bu da bize camilerimizde, meydanlarımızda veyahut bilinmeyen müzelerimizde bulunmaktadır. Bu güneş saatlerinin bir şekilde ortaya çıkarılıp bunların kültürel varlık olarak, kültür eserleri olarak değerlendirmesi, korunması ve tanıtılması çok büyük önem arz ediyor."
"GÜNEŞ SAATİ, TAM DOĞRU ZAMANI GÖSTERİR"
Prof. Dr. Kaçar, günümüzde mekanik saatlerin kullanıldığını, ancak mekanik saatlerin namaz vakitlerini ayarlamada kullanımının kolay olmadığını bu sorunun ancak elektronik saatlerin icadıyla artık yapay olarak kullanılabildiğini belirtti.
İnsanların güneş saatlerinin kullanarak gerçek saatlerini ayarlayabileceğinin altını çizen Kaçar, "Ama nasıl çalıştığını bilmek durumundalar. Çünkü bu aynı zamanda dünya saat dilimiyle de ilişkilidir. Zaman değişim dengesini yani zaman denklemini de içine ilave ettiğimizde her zaman güneş saati tam doğru zamanı gösterir." diye konuştu.
