Gelen e-mail'ler Lübnanlı yazar Amin Maalouf'un Fransız Akademisi (Academie Française) üyeliğine seçilmesine benim kadar sevinen okurlar olduğunu gösteriyor.
O zaman bu Osmanlı torunu bir yazıyı daha hak ediyor. Buyurun.
Amin Maalouf'un keyifli bir hobisi var. Kendi ağzından aktaralım:
"Sözcüklerin kökeni, özellikle diller, kültürler arasındaki sınırları aşan sözcükler nice zamandır merak alanım oldu. Ben onlara 'Gezgin sözcükler' diyorum. Batı dillerine yerleşmiş Doğu (Arap, Fars, Türk, Hint) kökenli sözcükler olduğu gibi, Araplar'ın, Türkler'in, Japonlar'ın benimsedikleri Batı'dan gelmiş sözcükler de var. Ama ben en çok iki yönde de gezip duran sözcüklerle ilgileniyorum."
Maalouf şimdiye kadar 14 sözcüğün güzergâhının peşine düştü. Sayalım: Alkol, hindi, portakal, Rumi, Yunan, Mısır, frank, çarşaf, Bağdat, masa, punç, gül, kayısı, tesadüf. Ve içlerinden birinin, "Rum" sözcüğünün yolculuk öyküsünü aktaralım:
"Rumi sözcüğü Roma ordularının peşinde epey yolculuk etti, hatta Romalılar'ın sınırlarının ötesine geçti. Aslında sözcük yerine sözcükler demek daha doğru olur. Çünkü 'Rumi' Arapça'da 'Rum'un tekili.
Rumi sözcüğü kaçınılmaz olarak bizi Romalılar'a götürüyor. Ama hangi Romalılar'a? Araplar'ın ve Türkler'in tanıştıkları Roma İmparatorluğu, 476 yılında haritadan silinmiş Roma'daki imparatorluk değil, onun yıkılmasından sonra bin yıl daha, 1453'e kadar varlığını sürdürecek Constantinople'daki imparatorluktu. Bugün o imparatorluk Bizans diye anılıyor ama modern çağlardan önce kimse bu sözcüğü bilmiyordu. Hem sonra Doğu'nun imparatorları kendilerini hep 'Romalı' diye nitelediler, komşuları da onları öyle tanımladı. (Not: Fatih Sultan Mehmet kendini Yeni Roma İmparatoru ilan etmedi mi?)
Gerçekte Romalı değil Yunan'dı onlar. Böylece Arapça'da ve diğer Doğu dillerinde Romalı'yı anlatan sözcük sonunda Yunan anlamına dönüştü.
Lübnan'da günümüzde 'Rum' sözcüğüyle iki Hıristiyan topluluk kastediliyor: 'Ortodoks Rum' tamlaması Ortodoks Yunanlar'ı işaret ediyor, 'Katolik Rum' ise Katolik Yunanlar'ı. Sadece 'Rum' denildiğinde ilk gruptakiler anlatılıyor. Bununla birlikte bu sözcüğün tekili, yani 'Rumi' asla kullanılmıyor; bir Ortodoks Yunan'a dini aidiyetini sorduğunuzda, 'Rum'um' diyor, kesinlikle 'Rumi'yim' demiyor. Zaten 'Rumi'nin yolculuğu başka diyarlarda oldu.
Tarihlerinde hiç Yunan inancına bağlı toplulukları olmamış Magrip'te gerek Batı Roma İmparatorluğu, gerekse Fransız kolonyalizmi dönemlerinde, halk 'Rumi' sözcüğünü Avrupalı Hıristiyanlar için kullanırdı. Bir de askeri argoda acemi erlere 'Rumi' denirdi.
Doğu Akdeniz diyarlarında ve Arap yarımadasında ise Avrupalı Hıristiyanlar'a 'Frank' anlamına gelen 'Franji' denirdi. 'Rumi' ise Yunan ve -sıkı durun- bazen Türk anlamına gelirdi. Büyük mistik ozan Mevlana Celaleddin Rumi'nin adıyla tam bu anlamın, yani 'Rumi' ile Türk'ün anlatıldığını kabul etmemiz gerekiyor.
Bu anlam kaymasını bugün Türkiye dediğimiz coğrafyaya uzun süre Doğu Roma İmparatorluğu'nun hükmetmesiyle açıklayabiliriz. Arapça'da o imparatorluğa 'Bilad er-Rum', yani 'Rum ülkesi' deniyordu, halkı da 'Rumi'nin tekili 'Rumlar' oluyordu. Binli yıllarda Orta Asya'dan Küçük Asya'ya Türkler'in göçü başladığında Doğu Roma İmparatorluğu'nun sınırları içindeki Anadolu'ya yerleşenleri Araplar 'Rum' diye niteledi. Zamanla, 'Rum' sözcüğü Araplar'ın yanı sıra İranlılar, hatta Hindistan'ın bazı bölgelerinin halkları tarafından 'Türk'ün eş anlamlısına dönüştü."
Gördünüz mü? Biz 'Rum' deyince Yunan'ı, Kıbrıs'taki Hıristiyan topluluğu, biraz da Mübadele'de Yunanistan'a gönderilmiş kitleleri anlıyoruz.
Doğu komşularımız ise 'Rum' sözcüğüyle bizi kastediyor.
Bundan böyle 'Rum'u hakaret ya da küfür anlamında kullanmaya kalkanlara daha dikkatli olmalarını öneririm. Bu coğrafyada yaşayan halkların ne büyüleyici bir tarihi, ne başdöndürücü kültürel zenginliği var...