Uzun zamandır dikkat ediyorum ki; birçok tiroit hastasının kan değerleri yüksek doz ilaç altında dahi normal sınırlar içerisine girmiyor. Ve bu hastalar zor kilo veriyor, kabızlık bir türlü geçmiyor, yorgunluk ise düzelmiyor. İlaç yetmeyince ve tiroit hormonu olması gereken sınırlar içerisinde olmayınca doğal olarak bu semptomlar düzelmek yerine şiddetleniyor.
Bunun temelde en belirgin sebebi ise tiroit hastalarının ilacı yanlış kullanımından ve beslenmede dikkat edilmesi gereken kuralları bilmiyor olmalarından kaynaklandığını belirtmeliyim.
AÇ KARNINA ALINMALI
Bugün Uluslararası Tiroit Federasyonu'nun da belirttiği gibi hipotiroitizmde etken maddesi 'sodyum levotiroksin' olan ilacın tedavinin genelde temelini oluşturduğunu belirtmektedir. Ve ilacın emilimi 'açlık koşullarında' gerçekleştiği için sabah uyandıktan sonra ilk öğünden en az 30 dakika içinde tiroit ilacının kullanılmasının altını çizmektedir. Alınan ilaç dozunun neredeyse yüzde 62-82'sinin açlık zamanı alımından sonraki üç saat içinde emildiği bilindiğinden bu sebeple ilaç alımı için en önemli kuralın 'aç karnına' olmasına özen göstermek gerekmektedir. Araştırmalar genelde kahvaltıdan 1 saat önce alımının tiroit ilacı etkisini gösteren kan TSH üzerine en düşük düzey sağladığı ve en az değişkenlik gösterdiğini bildirmekte. Farklı bazı çalışmalarda aç olmak kaydıyla kahvaltı, ana öğün ve yatmadan 1 saat önce alımların 8 haftalık serum TSH, FT4, FT3 düzeyleri arasında bir fark olmadığını göstermiştir.
EN AZ 30 DAKİKA BEKLEYİN
Avrupa Tiroit Birliği Çalışma Grubu da 2024 kılavuzunda ilacın alımı yiyecek ve içecek alımından hiçbir koşulda 30 dakikadan az olmaması gerektiğini vurgulamakta; optimal teröpatik etkinin ise kahvaltıdan 60 dakika önce veya yatmadan önce (akşam yemeğinden 3 saat veya daha fazla süre) düzenli olarak alımını tavsiye etmektedir.
Tiroit ilaçları bazı ilaçlarla etkileşime girerek tiroit ilacının emilimini olumsuz etkileyebilmektedir. Bu konuda Endokrinoloji Uzmanınız ile tiroit dışı kullandığınız ilaç ya da takviye kullanımının zamanlamasını (ya da kullanılmasının sakıncalı durumlarını) mutlaka netleştirmelisiniz. 30 yıllık Klinik Diyetisyen olarak obezite, metabolik hastalıklar ve endokrinolojik sorunlarda çalışan, bu hastalıkların tıbbi beslenme konularına sonsuz hâkim olan bir uzman bilgi birikimime dayanarak tiroit ilaçlarının emilimini etkileyen besin ve beslenme konusunda önerilerimi 12 maddede paylaşmak isterim.
1- BESİN TAKVİYELERİ İLAÇ ETKİSİNİ AZALTIR
Soya, kahve, kalsiyum ve greyfurt gibi bazı yiyecek, içecek ve besin takviyelerinin tiroit ilacının emilimini azalttığını belirtmeliyim. Hipotiroiti hastaları sabah aç karnına ilaç sonrası kahve içmemeli, kalsiyum tableti almamalıdır. Eğer kahve içmek isteniyorsa ya da kalsiyum desteği alınması gerekiyorsa kahvaltıdan en az 45 dakika ve 1 saat sonra kahve içmeli, kalsiyum desteğini almalıdır.
2- ASİTLİ-GAZLI İÇECEKLERDEN KAÇININ
Ağızdan alınan tiroit ilacının emilimi ağırlık olarak ince bağırsağın jejenum ve ileum dediğimiz sindirim ve emilimin en yoğun olduğu kısımlarında gerçekleşmesine rağmen mide rahatsızlığı olan tiroit hastalarında daha yüksek ilaç dozlarına ihtiyaç duyulduğunu gözlemlemekteyim. Bu sebeple mide sağlığını hassaslaştıran besinler olan asitli ve gazlı içecekleri tiroit hastalarının tercih etmemesini tavsiye ederim.
3- PAPAYA EMİLİMİ OLUMSUZ ETKİLER
Ülkemizde bilinen bir meyve olmamakla birlikte bazı marketlerde veya tropikal ülke seyahatlerinde yenilen papaya meyvesi ilacın emilimini olumsuz etkilemektedir. Tiroit hastasıysanız ve papaya bulup yiyebiliyorsanız dikkati olmalısınız. Papayada bulunan papain enziminin mide boşa lmasını geciktirerek ilacın biyoyararlılığını azalttığı düşünülmektedir.
4- KAHVALTIDA BİBER, MAYDANOZ, NARENCİYE, DOMATES TÜKETİN
Midenin asidik ortamı tabletin çözünmesini sağlayarak bağırsaklarda emilimin artmasına olanak sağlamaktadır. C vitamini tiroit ilacı emilimini mideyi asidik yaparak arttırabileceği gösterildiğinden 30-60 dakika önce aç karnına ilacı aldıktan sonra kahvaltıda biber, maydanoz, narenciye, domates tüketimini sağlamak kullanılan ilacın emilimini artıracağını unutmamak önemlidir.
5- RAMAZAN AYINDA KULLANIMA ÖZEN GÖSTERİN
Uzun aralıklı oruç, dini oruç tutmak TSH' ı önemli ölçüde etkileyebilir ve yükselmesini sağlayabilir. Bu nedenle ilaç doz ve zamanını dini oruç süresince iyi ayarlamak önemlidir. Ramazan'da doğru alınmayan sürekli değişen zamanlarda ilaç alımına bağlı olarak hızlı kilo alımının gelişebileceğini hatırlatmak isterim.
6- SÜT İÇMEYİN, KAHVEYE DİKKAT EDİN
Tiroit ilacı aldığınızda kahvaltıda inek sütü içmemeye (zaten ülkece böyle yaygın bir tüketim kahvaltıda çok olmadığını unutmayalım) özen göstermekte, kalsiyum karbonat alımını durdurarak söylediğim gibi ilaç alımından en az 1 saat sonra süt ve kalsiyum desteği alınması önemlidir. Kahve içimi de yine tekrar edelim ilaç alımından en az 1 saat sonra olması önemlidir. Peki diyelim aç karnına ilaç içip üzerine kahve içtik ne olacak derseniz? İlacın zirve değeri yüzde 30 azalacak, serum TSH optimal düşmeyecektir hipotiroiti olan hastalarda.
7- GEREKSİZ DİYET LİF DESTEĞİ ALMAYIN
Hipotiroiti hastaları aşırı diyet lifinden uzak durmalı, gereksiz diyet lifi desteği almamalıdır. Sadece liften zengin doğal besinleri öğünlerde yeterince bulundurmaya özen göstermelidir. Günde 20-30 gramın üzerinde kepekli ve lifli besin tüketiminden ilacın biyoyararlığının olumsuz etkilenmesi sebebiyle kaçınmalıdır.
8- MEYVE SUYU AÇ KARNINA ASLA
Doğal meyve suyu olsa bile greyfurt ve elma suyunun içerisinde bulunan bazı bileşenlerin ilacın bağırsaklarda emilimini ve bağırsaklardan dolaşıma taşıyan bazı polipeptitleri engelleyerek biyoyararlılığı azaltabilmektedir. Tiroit hastaları akşam yemeklerinde taze meyve suyu tercih edebilir. Ama sabah aç karnına, ilaçla birlikte hayır!
9- BESİNLE ETKİLEŞİMİ KONTROL ALTINA ALINMALI
Diyet liflerinden zengin öğünleri ilaç alımından en az 4 saat sonra planlamak, süt ve kahve içimini en az 1 saat sonrasına bırakmak, greyfurt suyunu en az 1 saat sonra planladığınızda ilaç ile besin etkileşiminizi de kontrol altına almış olur, ilacın daha iyi emilerek kan TSH düzeyinizi önerilen aralıkta tutmayı desteklersiniz.
10- VÜCUT AĞIRLIĞINA GÖRE İLAÇ AYARI
Avrupa Endokrin Birliği özellikle obez hastaların kilo kaybı sırasında ve sonrasında yağsız doku kütlesi ve vücut yağ dokusu oranındaki farklılıklar dikkate alınarak vücut ağırlığına göre ilacın doz ayarlamasını hekimlere önermiştir. Diyetisyenler hipotirodisi olan obez hastalarındaki zayıflama sürecindeki değişimleri geri bildirim ile hekimine konsültasyon yazarak değerlendirme talebinde bulunmalıdır.
11- BAZI HASTALIKLAR İLAÇ EMİLİMİNİ DİREKT ETKİLER
Çölyak ve laktoz intoleransı başta olmak üzere inflamatuvar bağırsak hastalıklarındaki mikrobiyotadaki olumsuz değişimler tiroit ilacının emilimini de negatif yönde etkilemektedir. Şunu unutmamak gerekmektedir; hiçbir tiroit hastasına glütensiz veya laktozsuz diyet uygulaması bir protokol değildir. Ancak tiroite eşlik eden Çölyak hastalığı varsa yaşam boyu glutensiz diyet, yine hipotiroitiye eşlik eden laktoz intoleransı gelişmişse laktozsuz diyet yapılmalıdır. Çünkü laktoz intoleransında ilacın intestinal geçiş süresinde değişim olarak biyoyararlılık olumsuz etkilenir. Çölyak hastalığında kısa bağırsak villöz atrofiye bağlı ilaç emilimi bozulmaktadır. Çölyak ve laktoz intoleransı olmayan hipotiroitisi olan hastaların ilacın emilimini bozan bir bağırsak ortamı olmayacağı için gluten ve laktoz içermeyen bir diyete yönlenmeleri gerekmemektedir.
12- KİLO KAYBINDA SORUN NEDİR?
Obez hastaların subklinik hipotiroitizm tanısı dikkatle değerlendirilmelidir. Çünkü bazı obezlerde TSH tiroit bezi yetmezliğinden değil kilo ile ilişkili bir artışa bağlı oluşabilir. Kilo kaybı ile TSH'ı normale gelen hastalarımızı Endokrinoloji Uzmanı kontrolünde gözlemlemekteyiz. İlaç kullanmaya ihtiyacı hipotiroitisi olan obez hastalarda yağdan kilo kaybı ile ilaca ihtiyacın dozu da azalabilmektedir. Kilo kaybı oluştukça ilacın dozu yetmeyeceği için yeni ayarlanmaların yapılması amacıyla Endokrin takibinin asla atlanılmaması gerekiyor.
DEMİR DESTEĞİNE BAĞLI DURUMLAR
Demir desteği tiroit bozuklukları olan hastalarda mide pH 7.4 de dahi olsa demir minerali bağlamakta ve kan demir düzeyinin düşmesini tetiklemektedir. Bu sebeple anemi gelişmektedir. Demir desteği alınıyorsa ilaç alımından en az 4 saat sonra öğünle beraber kullanımı sağlanmalıdır. Ayrıca nikotinik asit tiroit hormonlarından T4'ü bağladığı için bu destek alınacaksa ilaç alımından en az 4-6 saat sonra alınmasını tavsiye ederim.