Türkiye'nin şimdiye kadar patentli tek ilacının olmadığını biliyor muydunuz? Evet, yanlış duymadınız. Türkiye'de patentli tek bir ilaç bile yok. Yani uzun yıllardır ilaç endüstrisinde üretim teknolojisine yatırım yapılırken, entelektüel mülkiyet için yatırım yaratılmadığını görmek üzücü. Ancak işte bu durum tamamen değişiyor. Sağlık sektörü söz konusu olunca umut taciri konumuna düşmek istemem. Size ilaç geliştirmenin ne kadar uzun, zahmetli ve zor bir süreç gerektirdiğini söylemem gerek. Prof. Dr. Rana Sanyal'ın hikayesi; akademiden girişimciliğe geçiş yapanlara, kadın teknoloji girişimcilerine biyoteknoloji alanında yerli girişim sermayesiyle büyüme şansı olabileceği konusunda ilham kaynağı oluyor.
ETKİ YARATAN GİRİŞİM
Biyoteknoloji ve derin teknoloji konusunda Türkiye'nin gururu ve ilham kaynağı bir kadın akademisyen girişimci Prof. Dr. Rana Sanyal ile aynı sahnede buluştuk. 2021 yılında Türkiye'nin en çok yatırım alan 10 girişiminden biri ve listedeki tek derin teknoloji girişimi olarak Startups.Watch 2022 yıllık toplantısında Zorlu PSM'de sahneye çıktı. Prof. Rana Sanyal başarılı bir kadın girişimci olarak laboratuvarda veri üzerine yıllar süren çalışmanın karşılığını insan hayatına etki eden nano ilaçlarla almayı hedefliyor. Biyoteknoloji ve derin teknoloji girişimlerine umut veren bir hikayeye sahip Rana Sanyal'in, sahnede insanların hayatına dokunan, etki yaratmanın getirdiği heyecanı anlatırken söylediği sözler sırasında Nazım Hikmet'in şiiri geliyor aklıma: "Yaşamayı/ ciddiye alacaksın/ Yani o derecede, öylesine ki/Mesela, kolların bağlı arkadan, sırtın duvarda/ Yahut kocaman gözlüklerin/ Beyaz gömleğinle bir laboratuvarda insanlar için ölebileceksin/Hem de yüzünü bile görmediğin insanlar için..."
İşte bu dizelerdeki bilim insanlarından biri de Prof. Dr. Rana Sanyal ve ekibi. Dünyada her yıl yaklaşık 10 milyon insan, hayatını kanser sebebiyle kaybediyor. Kansere karşı etkili bir tedavi için en çok başvurulan yöntem kemoterapi. Ancak kemoterapinin yan etkileri, etkili bir tedavinin önündeki en önemli engellerden biri. Rana hoca yıllarca süren veri analizlerinin bir ilaca dönüşme umudunun olduğunu anladığında bunu bir girişime dönüştürme kararı alıyor.
NANO İLAÇ HEDEF TANIYOR
Bilimsel projeye kurucu ortak Sena Nomak'ın katılmasıyla akademik proje derin teknoloji girişimine dönüşüyor. Sena Nomak geliştirdikleri çözümü şöyle anlatıyor: "Biz RS Research olarak kemoterapi ajanını hedefine, yani tümöre ulaşana kadar 'paketleyen' bir teknoloji geliştirdik. Tümör yüzeyindeki reseptörleri tanıyan hedefleme modülü sayesinde hücre içine alınan nano-ilaç, etkin maddeyi burada serbest bırakıyor. Tümörün içine girmeden önce ilaç vücutta paketli olarak gezdiği için de vücudun geri kalanı yan etkilere maruz kalmıyor. Böylece etkin maddenin daha etkili olmasını ve hastanın tedavi sırasında yaşam kalitesinin düşmemesini sağlamayı hedefliyoruz. Dünyada bu şekilde hedefleme teknolojisi ile kemoterapiyi daha etkili ve daha az zararlı hale getirmek isteyen başka araştırmacılar da var. Bizi bu rekabette öne çıkaran, ilaç taşıyıcı platform teknolojimizin optimizasyon gücü."
YATIRIM TURUNU TÜRKİYE'DE TAMAMLADI
Geliştirdikleri platformların fikri mülkiyetini 58 ülkeyi kapsayacak şekilde 12 bölgede korumak için gerekli başvuruları tamamladıklarını ifade eden Sena Nomak, "Biontech ve Moderna gibi artık daha yakından tanıdığımız şirketler de bu yoldan geçtiler. Dünyada bu trendin örneklerine sıkça rastlayabilirsiniz. Pandeminin rüzgarı ile değerlemelerde dönüm noktalarını aşan girişimlerin sayısı artıyor. Silikon Vadisi Bankası'nın sağlık alanında 2021 raporuna göre 1 milyar dolar bariyerini aşan startup'ların sayısı her geçen yıl artıyor. Moderna bu bariyeri 2018'de geçmişti, Biontech ise 2019'da. Biontech&Pfizer işbirliğinde olduğu gibi, bizim de amacımız kendi bölgemizde adaylarımızın klinik çalışmalarını ilerletmeye devam edip, dünyadaki diğer pazarlarda büyük ilaç şirketlerinin gücüyle kendi araştırma gücümüzü birleştirmek. Seri A yatırım turunu sadece Türkiye'den yatırımcılarla tamamlama başarısını gösterdik" diyor.
5 İLAÇ ADAYI VAR
Her biri uzun bir emek ve zaman alan ilaç geliştirme süreci neredeyse 20 yıllık bir hikayeyi oluşturuyor. Farklı kanser türlerini hedefleyen beş ilaç adayının olduğunu ifade eden Rana Sanyal, "Şu anda da bunlar arasından en önde giden molekülümüz ile Faz-1 klinik çalışmaya başladık. Bu, laboratuvardaki tasarım aşamasından itibaren preklinik çalışmaları Türkiye'de yapılarak klinik araştırmalar için onayını alan ülkemizin ilk ilaç adayı. Pandemi ile ilaç geliştirmenin fazları konusunda ülkemiz epey bilinçlendi. Faz-1 bir ilacın hastalara zarar vermediğini görmek istediğimiz bir güvenlilik çalışmasıdır. Faz-2'de ilacın beklenen etkiyi güvenli bir şekilde gösterdiğini ortaya koymak isteriz. Faz-3'te ise ilacın daha geniş kitlelerde, farklı kökenlerden hastaların vücudunda aynı etkiyi gösterip göstermediğini değerlendiririz. Onkoloji alanında klinik çalışmalarda sağlıklı gönüllülerde değil hastalarda deneme yapıldığı için daha Faz-1'deyken bile ilacın etkililiği hakkında fikir sahibi olma olanağınız olur. Önümüzde bir dizi önemli gelişme var ancak bunların zamanlamasını da, bu konudan etkilenen hassas toplumumuz nezdinde yanlış bir algı oluşturmamak için dikkatle belirliyoruz. Ayrıca Covid-19 ile tüm dünyanın radarına giren biyoteknoloji hakkında Türkiye'de de bilinç düzeyi artıyor ancak bunların rakamlara nasıl yansıyacağı konusunda bir değerlendirme yapılmasına ihtiyaç olduğunu düşünüyoruz."
***
METAVERSE'TE ARSA UZMANLARINA DİKKAT
İnsanlara bir fırsatı kaçırdığını hissettiren pek çok dolandırıcılık olayına şahit oluyoruz. Teknolojiyle birlikte hayatımıza giren yeni kavramlar da bu dolandırıcılığın parçası haline geliyor. Popüler kavramlar istismar edilmeye son derece açık. Fırsatçılar, dolandırıcılar insanların merakla ilgilendiği popüler kavramları veya değer verdiği kavramları kullanmak isteyenler kötü niyetini gizlemek için kullanır. Metaverse kavramı da öyle oldu. 2021 yılında Facebook Meta adını alıp Metaverse kavramını sahiplenince bir anda sosyal medyada Metaverse patlaması yaşandı. Her yerde "ilk Metaverse deneyimi" diye pazarlanan projeler ortaya çıkmaya başladı.
Peki, VR projesi olan her şey Metaverse deneyimi anlamına mı geliyor? Ancak neredeyse her girişim kendisini ilk Metaverse deneyimi diye pazarlıyor. Merkeziyetsiz verilerden oluşan üç boyutlu evren oluşturuyor. Şu anda uygulamalar sınırlı. Araçlar insan merkezli tasarımdan uzak. Belki de Apple gibi insan merkezli tasarımlar konusunda şirketler sayesinde araçlar gelişebilir. Sanal gerçeklik (VR) gözlükleri uzun süreli kullanımda hâlâ sorunlu. Bu araçlar dışında çözümlere ihtiyaç var.
İnternet hızının artması, veri üreten milyonlarca sensör, otonom hareket eden cihazlar, 1990'ların başında bir bilim kurgu romanında hayal edilen Metaverse kavramının Web3.0 koşullarında hayata geçebileceğini düşünmeye başladı. Veriden oluşan bu meta evrende herkes yeni deneyimler yaşıyor. Ancak bunlar genelde eski alışkanlıklarla çakışıyor. Her ülkede rant kavramı ne anlama geliyorsa, fırsatçılar popüler kavramlarla bu rant duygusunu birleştiren projelerle insanların karşısına çıkıyor. Türk Telekom iştiraklerinden TT Ventures'ın yatırım yaptığı girişimlerden biri olan olan Syntonym kişisel veriler konusunda farkındalığı artırıyor. Kameralardan gelen görsel verileri GDPR-KVKK uyumlu bir şekilde veriye metrik kaybı yaşatmadan anonimize eden bir yapay zeka platformu çözüm sunuyor. Türk Telekom CEO'su Ümit Önal ile yapay zeka çözümlerinin yaşlandıran ve güzelleştiren kamerasına gülümsedik.
ARI TEKNOKENT GİRİŞİMLERİ
İTÜ ARI Teknokent tarafından desteklenen İTÜ Çekirdek'ten çıkan ve CES 2022'de İstanbul pavilyonunda yer alan girişimlerin bir kısmıyla Metaverse deneyiminin nasıl olacağının işaretlerini gördüm. Yıllardır tanıdığım Teleporter VR girişimi sadece etkinlikler tarafında değil, oyunlarla da farklı bir deneyim yaşatmaya odaklanmış. Oculus kullanarak bir oyunun içerisinde istediğim yere ışınlanıp oyun oynama deneyimi yaşadım. Teleporter VR sanal gerçeklik teknolojisini temel alan ve kullanıcılara gerçek zamanlı ortam deneyimi yaşatmayı hedefleyen bir canlı VR yayın sistemini geliştiriyor.
Vsight girişimi de artırılmış gerçeklik ile uzaktan destek ve bakım yazılım platformu ile firmaların işlemlerini uzaktan geçekleştirebilmelerine olanak sağlıyor. Yani fabrikalarda veya şantiyelerde erişimi zor yerlerde belki de her şeyin sanal ikizini yaratarak üretim ve inşaat şirketlerine yeni nesil çözüm bulacaklar.
