Rekabeti, küresel ve centilmenlik boyutunda tanımlarsanız, ülkenizi, kurumunuzu ya da şirketinizi birinci lig ikliminde var edersiniz. Ancak rekabeti yıkıcı ve pusu üzerine kurarsanız, ülkeniz orta gelir tuzağına, kurumunuz ve şirketiniz de itibarsızlaşma sürecine girmiş demektir.
Pusu, akıldan ziyade kurnazlığı çağrıştırır. Mertlikten uzaktır. Pozisyon ve şartları, etikten de uzak "istismarı" temsil eder. Karaborsacılıktan fırsatçılığa, koltuk istismarından rüşvet, irtikâp gibi bütün sosyal kirleticilere yataklık eder pusu...
Türkiye gibi "çelişerek gelişen" ülkelerde rekabet düellodan ziyade pusu üzerine kuruludur. Herkes böyledir demiyorum, genel tutum budur diyorum. Detaylarının her biri kitap olabilecek birkaç derleme sunayım.
Örneğin okul sezonu.
Okul aile birliği, okul yönetimi ve anlaşmalı mağaza, şeytan üçgeni oluşturur ve size pusu kurar; tekstil ülkesinde dandik bir formayı size dayatırlar. Direnirseniz kayıttan mahrumiyetle tehdit ederler. Bakanlık izler, zaten velilerin bazıları pusu sektörüne dâhildir ve sizler bu pusu sektörünün dilsiz kurbanları haline gelirsiniz.
Örneğin özel okullarda servis ve yemek parası... Ana babanın işyerinde günlük yemek harcırahı 5 liraya kadar inerken, pusu sektörünün ele geçirdiği özel okullarda bu ücret, 20 liraya koşabilir. Türkiye Yemek Sanayicileri Dernekleri Federasyonu'ndan Hüseyin Bozdağ'ın araştırmasında gördüğüm şu:
Madem eğitim şart, pusu sektörünün orada hazır beklemesi de şart(!) Örneğin banka...
Kurumunuz maaşınızı oraya yatırıyordur.
Siz de kazara oradan kredi kullandınız ve taksitlerde bir sıkıntı oluştu. Size pusu kuran bankanız, maaşınıza el koyabilir ve bunu kamu otoritesinin gözünün içine bakarak yapar.
Örneğin zorunlu tasarruf kesintileri, zortas'lar.
Size bizzat devletiniz pusu kurmuştur.
Konut edindirmek için kestiği paranızı, KİT'lere, BİT'lere, çakallara çarçur etmiştir. Size de avucunuzu yalamak düşer.
Örneğin Konut Edindirme...
Konut edinemediğiniz gibi pusu sektörünün mağduru olarak yıllarca paranızı devletten geri almaya çalışırsınız.
Örneğin evlenme... Batı'da evlenecek çiftlere, çiçekçisinden çeyizcisine dek aile ve komşuları yardım eder. Bizde ise evleniyorsanız size pusu kurarlar.
Çiçeği, salonu, çeyizi size kakalarlar. Gelin arabasının önünü keserler, daha ötesi var mı? Yetmezmiş gibi gerdeğe giren damadı yumruklamak da cabası.
Pusu sektörü, küresel rekabet liginin parametreleriyle ölçülemediği için bu kültürel olguyu ancak yaşarken siz gözlemleyebilirsiniz. Pusu kuranın meşhur örneğindeki gibi, "pusu kurduklarımız gecikti, acaba başlarına bir şey mi geldi?" diye merak edilmesine ne demeli.